İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Bir masalın coğrafyasında gezerken…

Bir masalın coğrafyasında gezerken…

Sema ASLAN

“Dere Tepe Ters” Italo Calvino’nun yazdığı son masallardan biri! Ya çocuklar sandığınızdan daha akıllı ya da Calvino çocuklar için yazdığını iddia ederken aslında büyükler için yazmış! Masal, adının da işaret ettiği gibi ters bir coğrafyada geçiyor.

Fantastik edebiyata katkılarıyla Italo Calvino, büyük–küçük herkesin gönlünü fetheden yazarlardan. Ufuk açıcı satırları, bazen tıpkı kendisinin de belirttiği gibi kapılar açarken bazen de okurunu büyük bir merakın kıskacında bırakır. Yazarın yazdığı son masallardan biri olan “Dere Tepe Ters” isimli kısacık ama yoğun anlatı da biraz böyle…

Önce bu masal diyarında gezelim. “Dere Tepe Ters”, adının da işaret ettiği gibi ‘ters’ bir coğrafyada geçen bir hikâyeyi anlatıyor. Savaşa giden kral, babasının dönüşünü merakla bekleyen güzel prenses, bir demet hanımeli uzattığı güzel kızın, aslında sarayın prensesi olduğunu bilmeyen yakışıklı ve gözüpek delikanlı, kralın gecikmesinden hayli memnun olan hain üvey anne/kraliçe gibi, pek çok masalda karşımıza çıkması olası, dolayısıyla tanıdık detaylara birer çentik attıktan sonra, bu masalın sıradışı yanına bakabiliriz. Tabii her masalın bir parça ‘sıradışı’ olduğunu unutmadan.

“Dere Tepe Ters”, ormanın bittiği noktada kurulmuş bir şehrin hikâyesi biraz. Ama biraz da o şehir ile ormanı var eden insanın hikâyesi. Ordusu ve yaveriyle savaştan dönmekte olan kral, gidişiyle arkasında bıraktığı şehre bir türlü ulaşamaz. Sanki hep aynı yeri adımlamakta gibidir. Orman geçit vermez olmuştur; ağaçlar büyümüş, görüşü neredeyse imkânsız kılmıştır. Atların üzerinde ilerleyen askerlerin gözleri, masal bu ya, giderek kararan ormanda parlayan küçük fenerlere dönüşmüştür. Ama nafile. Karşılarına çıkan her dönemeç onları ancak bir labirentin içinde oyalamaya yaramaktadır. Ayrıca, ormanın ağaçlarında başka bir tuhaflık daha vardır: Kökler gökyüzünde, dallar yeraltındadır. Ki kralın varmayı umduğu şehrin adı da Kökkafes’dir!

Ormanın dışında kurulmuş bu şehirdeyse tek bir ağaç vardır: Şehir kurulduğundan beri orada olan dut ağacı. Bu ağaç, simgesel bir öneme sahip; şehirle orman arasındaki gizli geçit, ağacın yaşlı bedenindeki onlarca kovuktan biri arasında.

Calvino’nun kurduğu ‘tersine dünya’, coğrafi anlamda tepetaklak ediyor dünyayı. Ama masalın temel izleği, aslında insanın algısı ve yaşam biçimiyle nesne olarak da dünyadan bağımsız olamayacağı yönünde. Yani, ayaklar baş, başlar ayak olduysa, bunda insanın payına bakmalı! Ki, dünya tepetaklak bile olsa, görmeyi bilen göz ne zaman aşağıda ne zaman yukarıda durduğunun ayırdında olur. Bir diğer mesele de, yaşam alanının ‘şehir’ ve ‘şehir dışı–orman’ olarak ikiye ayrılması ve bu ayrımın keskin bir şekilde yapılması. Calvino’nun masalında da, yaşadığımız bu ‘gerçek’ dünyada da görülüyor ki, doğayı dışlaştırdığınız an, onunla düşman oluyorsunuz.

Bir de tabii kitabı zengin kılan resimlerden söz etmeli. Anlatılan masala çok uyan, tıpkı o masalın coğrafyası gibi labirenti andıran çizgileriyle Nicoletta Ceccoli, Calvino’nun provake eden metnini desteklemiş.

Calvino’nun “Görünmez Kentler” kitabına da değinmek isterim. Calvino, çalışma disiplini gereği, kendinde merak uyandıran konuların her birini dosyalayarak yol alan bir yazar oluğunu söyler. “Dere Tepe Ters”i okuduğumda ister istemez onun ‘kentler’ dosyasından çıktığını düşündüm. Belki bu masalın anlatısını, Calvino’nun şu cümleleriyle tamamlamak yerinde olur:

“Geometrik ussallık ile, kördüğüm bir yün yumağına benzeyen insan varoluşunun giriftliği arasındaki gerilimi anlatmada bana en büyük olasılıkları sağlayan… kent oldu. En çok şey söylediğime inandığım kitabım bugün hâlâ Görünmez Kentler; çünkü bütün düşüncelerimi, yaşanmışlıklarımı, sanılarımı bir tek simge üzerinde yoğunlaştırabildim; çünkü her kısa metnin bir neden–sonuç ilişkisi veya bir hiyerarşi izlemeksizin, süreklilik içinde bir diğerine yakın olduğu bir ağ
örgüsünde, çoğul yollar bulunabilecek ve çoğul sonuçlar çıkarabilecek zengin kesimli bir kristal yarattım.”

Dere Tepe Ters
Italo Calvino
Çeviri: Filiz Özdem
Resimleyen: Nicoletta Ceccoli
YKY Doğan Kardeş
56 sayfa

 

Show More