Suya sabuna dokunmak

Suya sabuna dokunmak

Şiirsel TAŞ

Gündemden düşmeyen bir konu olsa da sağlık, çocukların sağlık eğitimiyle ilgili söylenecek sözün çok, yararlanılacak başvuru kaynağı sayısının ise az olduğu göze çarpıyor. Şiirsel Taş bu yokluk içinde kaydadeğer ve ‘sağlıklı’ bulduğu kitapları bizlerle paylaştı.

Sağlık konusu her daim hepimizin gündemindedir ve gündem başlıca iki maddeden oluşur: Biri hastalıklardan korunmak, diğeriyse hastalıklardan kurtulmak. Kış ayları, özellikle okullarda bir kısır döngü halinde kendini tekrarlayan ‘hastalanma-bulaştırmaiyileşme- hastalanma…’ süreci nedeniyle başlı başına bir kâbus haline gelir. Hele kreşe ya da okula yeni başlayan çocuğun, ardı arkası kesilmeyen enfeksiyonlar nedeniyle ilk yılı ne denli zor geçirdiği, ‘anneler arası diyalog platformu’nun başlıca konusudur.

GRİPTEN KORUNMAK
2009 yılına damgasını vuran sağlık sorunu ise domuz gribi oldu. Ancak asıl çarpıcı olan durum, sorunun kendisi kadar sunulan çözümün, yani aşının da toplumun gözünde başlı başına bir sorun haline gelmesiydi. Aşılansak mı aşılanmasak mı, ama daha çok da çocukları aşılatsak mı aşılatmasak mı tartışmaları sürerken, malum antiviralin satışları tavana vurdu; cerrahi maskeler yok sattı, üzerinde ‘antibakteriyel’ yazan el temizleme jelleri kapış kapış giderken pek az kişinin aklına “bunların antiviral etkisi de var mı acaba?” sorusunu sormak geldi. Bütün bunlar olup biterken, pek çok bulaşıcı hastalıktan korunmak için çok daha yaşamsal, basit ve ucuz bir önlem olan ‘el yıkama alışkanlığı’nın sorgulanması nedense pek geri sıralarda yer aldı.

Çocuklara anlatmadan önce, belki de bizim birkaç önemli veriyi hatırlamamız gerekiyor: Sabunla el yıkamak ishalleri yarı yarıya, solunum yolu enfeksiyonlarını dörtte bir oranında azaltıyor. Dünyada el yıkama, istenilen oranda yaygın bir alışkanlık değil. Yapılan gözlemlere göre, yiyeceklere dokunmadan önce ve tuvaleti kullandıktan sonra ellerin sabunla yıkanması yüzde 0 – 34 (!) oranında uygulanıyor. Ve bütün bu bilgilere El Yıkama Kamu-Özel Ortaklığı’nın girişimi olan Küresel El Yıkama Günü’nün (http:// www.globalhandwashingday.org/) ya da UNICEF’in internet sayfasından (http://www.unicef.org/turkey/pc/_ he9.html) ulaşılabiliyor.

İLK YARDIM EĞİTİMİ EKSİK
Çocukların sağlıklı gelişmesi için gösterdiğimiz özeni, onlarda sağlıklı yaşama dönük alışkanlıkların yerleşmesi için de göstermediğimiz sürece, alacağımız bütün önlemler kısa ömürlü olacaktır. Çocukların sağlık eğitiminde kullanılabilecek başvuru kitabı sayısı yok denecek kadar az. İlkyardım bilgilerinin de çocukla olan ilgisi genel anlamda, erişkinlerin çocuklara uygulayabileceği ilkyardımın anlatıldığı kitaplarla sınırlı. Oysa çocukların da temel ilkyardım konusunda bilgi sahibi
olması son derece önemli.

Galiba eğitimin pek çok alanında yaptığımız kuramsal bilgiyle donanırken bunu günlük yaşam pratiğine geçirememe hatasını, çocukların sağlık eğitimi konusunda da tekrarlıyoruz. İnsan vücudunu ayrıntılı olarak anlatan kitaplardan elde kaç kemik olduğunu öğrenen bir çocuğun, el yıkama konusunda göstermesi gereken özeni bir davranış biçimi olarak hayata geçirememesi bu hatanın en açık göstergelerinden biri. Daha da acıklısı, pek çok erişkinin de aynı dertten mustarip olması.

Benim Sağlık Kitabım, bir çocuğun yaşamında benimsemesi gereken temel sağlık kurallarını ve sağlıklı yaşam ilkelerini kapsayan, kuramsal olanı yaşam pratiğine aktarmaya çalışan bir kitap. İçeriğindeki ana başlıklar da bunun kanıtı: ‘Temizlik Kuralları’, ‘Sağlıklı Beslenme’, ‘Hastalıklardan Korunma’, ‘İlkyardım’, ‘Kazalardan Korunma’ ve ‘Vücudumuz’. Benim Sağlık Kitabım, temel olarak ilköğretim birinci basamak öğrencilerinin sağlık eğitiminde kullanılabilecek bir kaynak, ancak okul öncesi dönemde de çocuklara sağlıkla ilgili belirli davranış modellerini kazandırmak için bu kaynaktan faydalanmak mümkün. Çünkü kitap, az önce saydığım başlıkların altını, ilköğretim birinci sınıf öğrencisi olan Melis’in ve onun yaşamına giren canlı-cansız varlıkların ağzından öyküleştirerek dolduruyor. Melis’in günlük yaşamını, okulda ve evde başından geçenleri okurken, ayağı burkulan birine nasıl müdahale edilmesi gerektiğinden, ev kazalarını önlemek için neler yapılabileceğine, bulaşıcı hastalıklardan nasıl korunabileceğimizden ilkyardım çantasında hangi malzemelerin bulunması gerektiğine varan pek çok sorunun yanıtını alıyoruz. Keşke Temel Reis’in ıspanak efsanesi olmasaydı bu kitapta; ıspanak istediği kadar demir deposu olsun, bağırsaklardan emilemeyen demir ne yazık ki bir işimize yaramıyor ve Temel Reis’in bilgi dağarcığımıza eklediği bu yalan yanlış ifade hiç olmaması gereken yerlerde karşımıza çıkıveriyor.

KURNAZ GRİP VİRÜSÜ
Hücre Savaşları, insanda bağışıklık sistemi ile bulaşıcı hastalıklara neden olan mikroorganizmalar arasındaki mücadeleyi başarılı bir grafik anlatımla sunuyor, bağışıklık sisteminin karmaşık işleyiş mekanizmasını basit bir dille anlatıyor. Virüsleri bir numaralı halk düşmanı ilan eden kitapta, “kurnaz grip virüsü kimliğini sürekli değiştiriyor, üstelik soğuk algınlığına neden olan 100’den fazla farklı virüs bulunuyor” ifadeleriyle, grip virüsünün en önemli özelliği ve toplumda
yanlışlıkla eşanlamlıymış gibi kullanılan grip ile soğuk algınlığının aslında farklı hastalıklar olduğu vurgulanıyor. Yine TÜBİTAK Yayınları’ndan (Erken Çocukluk
Kitaplığı) çıkan Doktorda, Diş Hekiminde ve Hastanede adlı kitaplar ise, sağlık kontrolü ya da hastalığın tedavisi için sağlık birimine giden bir çocuğa, kendisini nelerin beklediğini ürkütmeden, yanıltmadan açıklamak amacıyla tasarlanmış. Okul çağı çocukları için hazırlanmış olan Vücudunuz ve Siz adlı kitabın özellikle ‘Neden Hasta Olursunuz?’ başlıklı bölümü de, çocuklarda sağlık konusuyla ilgili farkındalık yaratmak açısından oldukça işlevsel.

RENGARENK ANATOMİ
Son olarak, insan vücudu ile ilgili kitaplara eklenen yeni bir yayına değinelim. İçini Gör: İnsan Vücudu çocuklar için hazırlanmış bir anatomi kitabı niteliğinde. Kitabın ilginç bir sistematik yapısı var: Konular ‘Temel’, ‘Tepeden Tırnağa’, ‘Duyular’, ‘Sistemler’ ve ‘Katmanlar’ başlıkları altında toplanmış. Gerek ‘İçindekiler’ kısmında gerekse ilgili sayfaların altında renk kodlaması ile hangi konunun hangi başlık altında incelendiği belirtilmiş. Özellikle ‘Katmanlar’ başlığı altında, saydam sayfalar desteğiyle farklı tabakalar halinde incelenen baş, kalp, göğüs bölgesi, göz ve sindirim organları kitabın en çarpıcı bölümlerini oluşturmakla birlikte, diğer sayfalarda yer alan görsel malzeme de konuları açıklayıcı kılma açısından amacına ulaşıyor.

Tablonun geneline bakarsak, çocukların sağlık eğitimiyle ilgili söylenecek sözün çok, yararlanılacak başvuru kaynağı sayısınınsa az olduğunu görüyoruz. Yetişkin toplumun sağlık eğitimine gelirsek, bu kez, bir kaynak bolluğu içinde ‘sağlıklı’ kaynakları seçme güçlüğüyle karşı karşı kalıyoruz. İşimiz zor. En iyisi, herkesi su-sabun ikilisini kullanmaya davet ederek hiç değilse bir başlangıç yapalım.