İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Eğlence, bilginin doğasına aykırı mı gerçekten?

Eğlence, bilginin doğasına aykırı mı gerçekten?

Şiirsel TAŞ

Larry Gonick, çizerliğini de üstlendiği Evrenin Çizgi Tarihi’nde geçmişten günümüze, uygarlığın büyük medeniyetlerini esprili bir dille inceleyerek, kültürel yaşamdan matematiğe kadar kainatın tüm sırlarını bilimsel bir bakış açısıyla değerlendiriyor.

Fark etmiş olmalısınız. Bu aralar bir çizgi roman furyasıdır, almış başını gidiyor. Özellikle de yıllar öncesinden baş tacı etmiş olduğumuz edebiyat klasiklerini de hesaba katarsak, pek çok metni artık çizgi roman formatında karşımızda buluyoruz. Üzerinde epeyce yazılıp çizildi bu konunun. Ortaya çıkan yeni bir üründür,
farklı değerlendirmek gerekir diyenlere karşı, ortaya çıkan yayın özgün eserin adından, yazarından, anından şanından yararlanan bir pazarlama mantığına dayanıyor diyenler de var…

Herhangi bir özgün eseri temel almayan ve kendi başına özgün olan bir kitabı okurken, bu tartışmanın sınırları dışında kalan huzurlu topraklarda olmak güzel! Bu duyguyu yaşatan da Evrenin Çizgi Tarihi: Big Bang’den Büyük İskender’e. Evet, Amerikalı karikatürist ve matematikçi Larry Gonick tarafından yazılıp çizilmiş olan Evrenin Çizgi Tarihi adlı kitap dizisi, malzeme olarak evrenin oluşumundan günümüze dek uzanan tarihi ele almış. Bu serinin Türkçe yayımlanan ilk kitabında Gonick şöyle diyor: “Evrenin Çizgi Tarihi, Harvard Üniversitesi’nde matematik okuduğum dokuz yılın ürünüdür. Dokuz yıl boyunca matematik bölümündekiler kuramlarıma burun kıvırdılar! Onlar zaman yolculuğu hakkında ne bilirler ki? Hiçbir şey bilmezler! Çoğu matematikçi hangi yılda yaşadığımızın bile farkında değildir! 1972’de yollarımızı ayırdık. İşi bıraktıktan sonra da bu zaman makinesini yaptım! Şimdi burun kıvırsınlar da görelim bakalım!”

AYKIRI MATEMATİKÇİ
Karşımızda meslektaşlarına isyan eden, aykırı ve yaratıcı bir matematikçi var. Üstelik, diğer eserlerine de göz atacak olursak fizikten kimyaya, genetikten istatistiğe, çevre biliminden bilgisayara pek çok konuda bilgiyi eğlenceyle donatarak sunan bir kimlik Gonick. Ha, eğlence bilginin doğasına aykırıdır diyenlere söyleyecek sözüm yok. Buna karşılık, bir konunun altından girip üstünden çıkarak her yönüyle kavramayı becerenlerin, o konudaki açmazları, eksik gedikleri ve zayıflıkları tiye alma hakkına sahip olduğunu düşünüyorum. Gonick de bunu yapıyor. Üstelik espri dozu son derece yüksek bir dille. Amacı öğretmek ve kafalara bilgi çakmak falan değil. Bunu yapanlar zaten yapıyor. Karşımızdaki de klasik bir başvuru kitabı değil zaten. Kaldı ki, Evrenin Çizgi Tarihi’nin gerçek anlamda tadını çıkarabilmek ve esprileri yakalayabilmek için zaten bir şeyleri biliyor olmak gerek. Evrenin Çizgi Tarihi serisinin en azından ilk kitabı için şunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim ki, bu kitap ilköğretim öğrencileri için basitleştirilmiş bir tarih kitabı değil, tersine daha çok lise ve sonrası dönemde keyfine varılabilecek bir yayın.

Gelelim kitabın içeriğine… Matematikçi karikatüristimiz, kitabının giriş bölümünde sözünü ettiği zaman makinesine girdiğinde küflü kâğıt kokan raflar dolusu tarih kitabının ortasında buluyor kendini ve okuru da geçmişe alıp götürüyor. İlk durağımız ‘Her Şeyin Başlangıcı.’ Büyük patlamayla evrenin oluşumu, canlılığın filizlendiği organik çorba, evrim ve cinsiyetin doğuşu, jeolojik çağlar ve memelilerin ortaya çıkışı… Daha ilk bölümü okurken, enine boyuna bir araştırmanın
meyvesiyle karşılaştığını anlıyor insan. Ama az önce de söylediğim gibi, kendinizi çizimlerle akıp gidip kitabın etkisinden kurtarabilirseniz, Gonick’in genel kabul gören görüşler dışında alternatif kuramlara da değindiğini ya da satır aralarında bunlara muzipçe göz kırparak atıfta bulunduğunu fark ediyorsunuz. Sözgelimi, biyoloji kitaplarında canlılığın nasıl ortaya çıktığını açıklayan organik çorba kuramı için bakın ne diyor Gonick: “Organik çorba kuramına tek bir itirazım olabilir: Büyük olasılıkla yanlış… Bilim adamları da bunu biliyor. Ama daha iyi bir fikir ortaya atılmadığı için bunu savunuyorlar. (…) Derken 1988’de Alman biyokimyacı Günter Wächtershäuser ortaya alternatif bir kuram attı: Yaşam bir çorbadan değil, ekmeklerinden biri eksik bir sandviçten oluştu. Bu kurama göre ilk yaşam formları iki boyutluydu: Kaynayan tuzlu bir oluşumun içinde, yassı bir kristal zemine bağlı yaşayan bir grup kimyasal tepkimeden ibarettiler.”

İkinci bölüm ‘Sopalar ve Taşlar’ adını taşıyor. İnsan türünün evrimi, Kromagnonların dünyaya yayılması ve Neanderthal insanını ortadan kaldırması, ilk aletler, animizmin ortaya çıkışı ve bağlantılı olarak sanatın doğuşu, sona eren buz devri, evcilleştirilen ilk hayvan, tarımın başlangıcı, özel mülkiyet ve köleliğin ortaya çıkışı… İnsanın sömürü konusunda ne denli başarılı olduğunun tarihöncesine uzanan örnekleri. Konuları böyle peş peşe sıralayınca biraz tadı kaçıyor, zira esprili
çizgilerle donanmış sayfaları kare kare okumanın tadı başka. Gonick ince ince dokunduruyor hâlâ çözüm bulamadığımız sorunların kökünün ucuna basa basa. Kadın başlangıçta klanın eli, kolu, başı, her şeyiyken, zaman içinde erkeğin koyunlara, çocuklara ve kadınlara sahip çıkar hale gelmesini anlatan sayfa bunun tipik örneklerinden biri: “Artık erkek oğullarının kimden olduğundan emin olmak zorundadır. Karısını evine mahkum eder ve kadının zina yapmasının cezası ölümdür.” Aynı karede eve hapsolmuş kadın içeride ağlarken, adam ona dışarıdan şöyle seslenir: “Sevgilim tekrarla: Kadının yeri evidir.”

Sümer ve Mısır uygarlıklarını anlatan ‘Nehir Ülkeleri’ adlı bölümün ardından ilginç bir bölüm geliyor: ‘Eski Ahit’in Bir Bölümü.’ Bakın ne diyor Gonick: “Hepimiz Musa’nın daha bebekken Nil sularına nasıl bırakıldığını duymuşuzdur. Buna inanmadan önce, ‘terk edilen ama sonra kral olan bebek hikâyesinin’ Akadlı Sargon, Kral Oedipus, Büyük Kiros, Romulus-Remus ve başkaları için de anlatıldığını göz önünde tutmalıyız. Birçok bilim adamı bu hikâyenin sonradan kral olanların soyunu belirlemek için resmi özgeçmiş yazarlarınca icat edildiğine inanmaktadır.” Gonick hem tarihin taşlı dikenli yolları hem de resmi tarih ile gırgır geçiyor. ‘Beyin ve Bronz’ başlığını taşıyan bölümde Argonotlar, Truva Savaşı, Dorlar, Spartalılar, Dionysos kültü, Pisagor ve daha niceleri sahneye çıkıyor. Son iki bölümdeyse yolumuza Yunan uygarlığı ile devam ediyoruz. Gonick, ilk kitapta son noktayı Büyük İskender ile koyuyor.

Ama biz nokta koymuyoruz ve serinin diğer kitaplarını merakla bekliyoruz.

Evrenin Çizgi Tarihi
Larry Gonick
Çeviren: Şirin Okyayuz Yener
Derin Kitap / 360 sayfa
Show More