Çocuklar Kafka ile nasıl tanıştırılır?

Çocuklar Kafka ile nasıl tanıştırılır?

Kutlukhan KUTLU

Çocuklara sunulabilecek klasik yazarların listesini çıkarsak pek azımızın aklına Franz Kafka gelir! Ancak Matthue Roth ile Rohan Daniel Eason bu kısacık, resimli kitapta Kafka’nın “temel duygu”sunu başarıyla damıtmakla kalmayıp, biraz daha masalsı hâle bile getirmişler.

Eserlerini Almanca yazmış olan Çek asıllı Yahudi yazar Franz Kafka, dünya edebiyatında, hatta genel olarak dünya kültüründe o kadar önemli bir yere sahip ki bugün “Kafkaesk” dendiğinde çoğumuz neden bahsedildiğini hemen anlıyoruz. Bir edebi tarzdan ziyade düpedüz bir “his” hâline gelmiş durumda bugün “kafkaesk”, yani “Kafkavari” dediğimiz şey: Etrafımızı kuşatan heybetli ve bunaltıcı bir düzen… Bazen bu düzenden kaynaklanan, bazense kaynağı belirsiz görünen, mantık ve sağduyuyla açıklanamayacak, son derece tuhaf, hatta bazen gerçeküstü olaylar… “Sıradan insan”ın uğursuz birtakım gelişmelerin hedefi olduğu katıksız bir avlanma, boğulma ve korku atmosferi.

Artık bu özellikleri ne zaman bir öyküde, bir filmde, hatta bir bilgisayar oyununda görsek dudaklarımızdan ister istemez “Kafka” kelimesi dökülüveriyor… Franz Kafka’nın eserleri tabii ki sadece bu histen ibaret değil ama onun yalnızlıkla, kasvetle, kuşkuyla dolu dünyasının özenle art arda dizilmiş sözcükleri arasında gezindikten sonra zihnimizde izi kalan, kaçınılmaz şekilde bu his oluyor. Belki o yüzden yazar Matthue Roth ile çizer Rohan Daniel Eason, Kafka’yı olabilecek en basit hâline, çocuklara sunulabilecek kısacık bir “öz”e dönüştürürken bu “his” üzerinden gitmişler.

İlk Kafkam hepi topu otuz sayfalık bir kitap. İçinde üç öykü var: “Dağ Gezisi”, “Dönüşüm” ve “Şarkıcı Josefine ya da Fare Ulusu”. Nitekim kitabın alt başlığı olan “Kaçaklar, Kemirgenler & Dev Böcekler” de –bu sırada olmamakla birlikte– bu üç öyküye işaret ediyor.

RÜYA GİBİ BİR KİTAP

“Dağ Gezisi” ile “Şarkıcı Josefine” son derece kısa öyküler ve gerçekten de insanın aklında bir şiirin ya da kısacık bir rüyanın bıraktığı etkiyi bırakıyor. Elbette bunda Matthue Roth’un metinlerinin şiir dizeleri şeklinde yazılmış olmasının da payı büyük. Bu yöntem, öteden beri kasvetli, boğucu ve hatta belki lanetli bir dünya olarak tanımladığımız “Kafkaesk dünya”yı çocukların muhteşem hayalgüçleriyle yoğurulmuş o fantastik gerçekliğe, o masalsı evrene başarıyla dönüştürüyor.

Örneğin ilk öykü olan “Dağ Gezisi”, bambaşka dünyalardan kayıp gelmiş görünen bir sürü tuhaf yaratığın -“hiçkimselerin”- bir çocuğa katıldığı pastoral bir rüya gibi.

Kitaptaki son öykü (ve aynı zamanda Franz Kafka’nın hayatta yazdığı son kısa öykü), “Şarkıcı Josefine” de öyle: Bir sanatçıyla seyircisi arasındaki ilişkiyi fabl biçiminde ele alan bu kısacık hikâye, “ne olup bittiği”nden ziyade, anlatıcı farelerin kendilerini nasıl hissettiği ve bize kendimizi nasıl hissettirdiği üzerine kurulu. Tepede dolanan yırtıcı kuşlara yem olma pahasına şarkıcılarını dinlemek için buğdayların arasında toplanan farelerin görüntüleri işliyor insanın zihnine…

Fakat elbette ki kitapta aslan payını Franz Kafka’nın en meşhur öyküsü “Dönüşüm” alıyor. Yazar Roth ile çizer Eason’ın asıl başarısı da bu öykü zaten: Bir sabah yatakta uyanıp kendini dev bir böceğe dönüşmüş hâlde bulan Gregor Samsa’nın dehşet verici, boğucu, çaresizlik verici öyküsünü, tuhaf açıların ve muzip detayların hüküm sürdüğü, keskin siyah-beyaz çizimlerle usul usul başka bir şeye, daha çocuksu bir şeye dönüştürüyorlar. Samsa’nın dönüştüğü böceğin görsel olarak tamamen dehşet verici değil de aslında epeyce albenili bir varlık olarak resmedildiği, dahası çevrenin de onu tamamlar “böceksiliklerle” donatıldığı, daha az kasvetli, daha az dehşet verici, daha düşsel ve hüzünlü bir “Dönüşüm” bu.

Böceğe dönüşen adam, farelerin şarkıcısı fare, dağda garip yaratıklarla karşılaşan çocuk… Aslında tüm bunlar tam da masal malzemesi gibi gelmiyor mu kulağa? İşte iki sanatçı da bu fırsattan yararlanarak, özünü çok zedelemeden Kafka’dan çocukların dünyasına güzel bir kapı açıyorlar.