Topluma, aileye, bireye dair pek çok derin sırrı sıradan bir hikâyenin sadeliğinde anlatması Melville
edebiyatının en can alıcı noktalarından biridir.
Özlem TOPRAK
Ölümünden yıllar sonra keşfedilen ve geride bıraktıklarıyla Amerikan edebiyatının köşe taşlarından sayılan Herman Melville’i birçoğunuz MobyDick kitabıyla tanır. MobyDick’i çocukluk çağında okuyanlar Kaptan Ahab’ın, beyaz balina MobyDick’le olan macerasının peşine merak ve hevesle takılmıştır. Bu öyle bir hikâyedir ki sürükleyiciliği ile muhtemelen çocukluğunuzun en efsane kitaplarından biri oluvermiştir. KATİP BARTLEBY Benimse Herman Melville’le gerçek anlamda tanışmam ve kendisine hayranlığım Kâtip Bartleby kitabıyla olmuştur. Bir solukta okunan bu kısacık öykü duvara çarpma etkisi yapmıştır bende. “Yapmamayı tercih ederim” cümlesiyle, hayata, sisteme ve insanın özgürlüğüne dair ne çok şey söylemiştir büyük bir ustalıkla. Kendisinden sonra gelen Kafka, Beckett, Camus gibi yazar ve filozofları da etkileyen Melville’in Kâtip Bartleby’si, içeriği ve sorgulattıklarıyla bütün hayatınızın başköşesinde yerini alır. Burada uzun uzun Kâtip Bartleby’ den bahsetmek isterdim ama bu yazının konusu Melville’nin bir diğer başyapıtı olan Billy Budd. Billy Budd yakışıklı, güçlü, temiz yürekli, okuma yazma bilmeyen genç bir gemicinin öyküsüdür. Hikâye şöyle başlar; Billy Budd, ticari bir geminin mürettebatında iken kraliyet hizmetindeki İndomitable adlı savaş gemisine asker olarak verilir. Her ne kadar kaptanı onu göndermek istemese de zorunlu bir geçiş olmuştur bu. Dış görünüşü ve uyumlu kişiliğiyle ilgi uyandıran kahramanımız, İndomitable gemisinde de becerikli bir denizci olarak kısa sürede kendini gösterir. Esasen yazarın hayatı da özgün edebiyat dünyasıyla uyum içindedir. Zira Melville de babasının iflasından sonra yıllarca gemilerde çalışmak zorunda kalmış ve çok yakından gözlemlediği bu dünyada insanlığın bütün hallerini bulmuştur. Melville bu kitabını masumiyet ile barbarlık, ilkellik ile uygarlık kavramları üstüne kurgulamış, mitolojiye ve dinler tarihine göndermeleriyle de zenginleştirerek derinlik kazandırmıştır. MUTLAK GERÇEK “… Billy Budd’ın güzelliğine, neşe dolu yaşama sevincine gençliğinin tadına vararak yaşamasına yan gözle bakıyorsa bunun sebebi Claggart’ın, böyle bir kişinin hiçbir zaman kötü bir niyeti olmadığından yahut yılanın ısırığını tecrübe etmemiş olduğundan emin olmasıydı.” Bu alıntı bize Melville için masumiyetin sınanmamışlık olduğunu en açık haliyle söylemektedir. Zira hiç şeytanla/kötülükle karşılaşmamış olan, hayatın ölümcül sınavlarından geçmiş sayılmaz. Ama bu aynı zamanda şu ihtimali içerir; ya sınansaydı ne olacaktı? İşte bu soru da bizi Melville’nin ikinci meselesi “gri zeminler” ile baş başa bırakır. O gri zeminler sanılanın aksine uzlaşma alanı değil muhalefet imkânıdır. Bu gücü de sınıflandırılmamışlıklarından alırlar. Melville’nin gri zeminleri yani “mutlak gerçek” kavramını sorgulattığı etkileyici bölümlerden birisi de aşağıdaki gibidir. “Bazı eski ve saflığını koruyan erdemlerin, dışarıdan bakıldığında modern görünen insanları nitelediği durumlarda, bu erdemlerin gelenek ve göreneklerden türemedikleri, daha ziyade bunlara ters düştükleri gözlemlenebilir. Kabil’in kentinden ve şehir hayatına geçen insanlarından daha önceki bir dönemden gelmiş gibilerdir. Söz konusu erdemler, yozlaşmamış damakta böğürtleninkine benzeyen katıksız bir tat bırakır. Tamamen uygarlaşmış kişi ise türünün en iyi örneklerinden biri de olsa aynı damakta karışık bir şarap tadı bırakır.” Topluma, aileye, bireye dair pek çok derin sırrı, sıradan bir hikâyenin sadeliğinde anlatması Melville edebiyatının en can alıcı noktalarından biridir. Yazarın kendi sesine ve Tanrı anlatıcı konumuna dair hicivli ipuçları veren cümleler ise postmodern anlatının teknik olanaklarına selam verir niteliktedir. Billy Budd, evrensel konusu ve gerek teknik gerekse içerik özellikleriyle doyurucu bir okuma keyfi sunarak, günümüzde olduğu kadar gelecekte de genç okurlarla buluşmaya devam edecektir.
Billy Budd
Herman Melville
Türkçeleştiren: Fatih Bayrakçıl
Zeplin Kitap, 152 sayfa