Bizi Suudi Arabistan’dan sonra, müfredatında evrime yer vermeyen ikinci ülke hâline getiren inkâr çıkmazına rağmen…
Yazan: Safter Korkmaz
Evrimi konu edinen çeşitli kitaplara, geçmiş sayılarımızda yer verdik. Pascal Picq’in Meraklısına Darwin (sayı 19), Robin Dunbar’ın Şu Hayatta Kaç Arkadaş Lazım (sayı 28), Charles Darwin’in İnsanın Türeyişi, Çağrı Mert Bakırcı’nın Evrim Kuramı ve Mekanizmaları (sayı 68), Zelal Özgür Durmuş’un Maymun Manzaraları (sayı 77), Alan Gibbons’ın Charles Darwin, Robert Winston’ın Evrim Devrim, Linda Gamlin’in Evrim (sayı 3) bunlardan bazıları. Bu kapsamda, üçüncü sayımızda yer bulan Şiirsel Taş imzalı “Anne ben maymundan gelmedim, senden geldim!” başlıklı yazıya farklı bir anlam atfetmek gerekir. Sadece ülkemizde evrim konulu yayınların durumuna ve TÜBİTAK’ın son yıllardaki sefaletine değindiği için değil; henüz yayın hayatının başındaki İyi Kitap’ın, konuya dair duruşunu net bir biçimde tarif ettiği için de dikkate değer bir yazıdır. O yazıda da yer bulan, bilgilendirici bir alıntıyla devam edelim konuya:
“Evrim Kuramı dünyada yaşamın nasıl değiştiğini açıklamaktadır. Bilimsel terim olarak teori (kuram), günlük kullanımdaki gibi ‘sanma’ veya ‘önsezi’ anlamında kullanılmamaktadır. Bilimsel kuramlar, doğal olaylar hakkında sınanabilen gözlemlerden ve hipotezlerden mantıksal çıkarımla oluşturulan açıklamalardır. Biyolojik evrim, yaşayan dünya ile ilgili çok fazla sayıdaki gözlemden elde edilen en geçerli bilimsel açıklamadır.”
Bu paragraf, 1999’da Ulusal Bilimler Akademisi’nin hazırladığı ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından Türkçeleştirilerek yayımlanan Bilim ve Yaratılışçılık: Amerikan Ulusal Bilimsel Akademisinin Görüşü adlı kitapçıktan alınmış.
Alıntı, “Evrim nedir?” sorusuna getirdiği yalın açıklamanın yanı sıra Evrim Teorisi’ne dönük bilimdışı saldırılara da özlü bir yanıt niteliği taşıyor. Bunların başında, evrimin müfredattan çıkarılması sürecinde de sıkça dile gelen “Bu sadece bir teori,” yaklaşımı geliyor. Alıntıladığımız paragrafta ifade edildiği gibi evrim gerçeği ile Evrim Teorisi’ni aynılaştıran; onu da “sanma” ya da “önsezi” düzeyine indirgeyen, “bilimsel teori” nedir bilmezlikten gelen, en hafif tabirle “yanıltıcı” bir yaklaşım bu. “Dünya bilim çevreleri Evrim Teorisi’ni terk etti,” ya da “Evrim zaten çürütüldü,” gibi açıkça “yalan” sınıfına giren cümleleri de sıklıkla duymak mümkün bu minvalde. “Maymundan geldiysek, neden şimdiki maymunlar insan olmuyor?” ya da “Evrim her şeyi tesadüflerle açıklıyor, tesadüfle böyle bir düzen kurulabilir mi?” gibi kahvehane köşelerinin vazgeçilmez vecizelerine girmiyorum bile… Ancak 1991 yılında yapılan bir Gallup araştırmasına göre, dünya genelinde bilim insanlarının sadece %5’inin evrimi reddettiği bilgisini de hatırlatmadan geçemiyorum. Aynı şekilde, bugüne dek evrim üzerine 200.000’i aşan bilimsel makale üretildiği ve bilimsel çalışmalarla ulaşılan milyonlarca veri, olgu ve kanıtın evrimi açıklayan, bütünlüklü bir sistemin parçaları hâline geldiği gerçeğini de…
“Evrim’e göre her şey tesadüf”, “Evrim’i kanıtlayan fosiller sahte”, “Ara formlar yok”, “Evrim gözlenemez” gibi sıkça dile getirilen iddialara yanıt vermek bu yazının konusu değil. Öte yandan, meraklı okura, bu konuda çok fazla çaba sarf etmeden ulaşabileceği bir kaynak önermek isterim. www.evrimagaci.org adresinden ulaşabileceğiniz internet sitesinde, yukarıda kısaca değindiklerim dâhil merak ettiğiniz hemen her şeye dair makaleler bulabileceksiniz; elbette bilimsel titizlikle hazırlanmış kaynakçalarıyla birlikte. Konuya -neredeyse- akademik düzeyde hâkim olmak isteyen okur, aynı sitede Çağrı Mert Bakırcı tarafından hazırlanan okuma listesine göz atabilir. Bu geniş öneri listesinde, elbette çocuklar için de kitaplar bulunuyor.
Neden çocuklar için evrim kitapları?
Peki, neden önemli bu listeler, kitaplar? Bizi Suudi Arabistan’dan sonra, müfredatında evrime yer vermeyen ikinci ülke hâline getiren inkâr çıkmazı başlı başına bir sebep aslında. TÜBİTAK başta olmak üzere ülkenin bilimsel bilgi üretmekle görevli kurumları çoktandır bu çıkmazın içinde. Çocuk ve gençleri bilim karşıtı hezeyandan uzak tutamıyoruz ne yazık ki. Ama onları başka kanallardan beslemek, bilimsel bilgiye ulaşmalarını sağlamak elimizde. İşte çocuk ve gençlik kitaplarında evrime yer verilmesini, çocukların bu kitaplarla buluşturulmasını bu nedenle önemsiyoruz.
Son yıllarda çocuklara dönük bilimsel başvuru kitaplarının sayısında artış gözlense de Dünya ölçeğine bakıldığında henüz çok yetersiz olduğumuz söylenebilir. Hele ki evrim karşıtı cephenin propaganda gücünü düşündüğümüzde bu yetersizlik daha çok göze çarpar. Bilimdışı safsataların, yıllardır onlarca kitap/broşür hâlinde milyonlarca adet basıldığı ve ücretsiz dağıtıldığı bilinen bir gerçek. Çocuk ve gençlik yayıncılarımıza düşen görev evrimi konu edinen çocuk ve gençlik kitaplarının sayısını hızla artırmaksa ebeveynlere ve eğitimcilere düşen görev de çocukları bu kitaplarla buluşturabilmektir.
“Evrim Kitaplığı”
Dosya kapsamında, bu sayımızda farklı yaş gruplarına hitap eden kitaplara yer verdik.
Ali Demirsoy’un Çocuklar İçin Evrim kitabı sadece evrimi değil, yaşlı dünyamızın geçirdiği değişimi de ele alan önemli bir başvuru kaynağı. Evrim gerçeğinin, inançlar kıstasında ele alınamayacağını vurgulayan Demirsoy, evrim mekanizmalarını belki de çocuklardan çok gençlerin anlayabileceği bir dille anlatıyor.
Glenn Murphy’nin Evrim Dünya Üzerindeki Yaşamın Tam Hikâyesi ise yazarının mizahi tarzı ve eğlenceli çizimleriyle çocuk okurun severek vakit geçireceği bir eser.
Leo Grasset, Zürafa Boynun Neden Uzun? isimli kitabında, çeşitli sorulara yanıt arayarak evrimsel seçiciliğin örneklerini aktarıyor genç okura. “Zürafanın boynu neden uzundur?” gibi kiminin cevabı genelde yanlış bilinen ya da hiç bilinmeyen ilginç sorular, okurun merakını körüklüyor.
Robert Winston’ın Evrim Devrim’i; evrim mekanizmaları, genetik gibi güncel bilimsel bilgilerin yanı sıra Darwin’in hayatını da konu edinen bir kitap.
Küçük yaş gruplarına hitap eden Bizim Büyük Ailemiz – Bir Evrim Öyküsü, göz alıcı çizimleri ve akıcı diliyle 5 yaş ve üzeri çocukların ilgisini çekecek bir kitap. Yine küçük yaş gruplarını hedefleyen Bilbi ile Evrimi Öğreniyorum Boyama Kitabı, iyi niyetle yola çıkılmış ama belli ki çocuğa seslenme ve tasarım konusunda isteneni pek veremeyen bir örnek.
Sarah Ridley’in Charles Darwin isimli resimli kitabı ise çocuklara bu büyük biliminsanını tanıtmayı hedefleyen bir eser. Darwin’in yaşamını her yönüyle ele alan Ridley, küçük okuru Darwin’in araştırmalarıyla da tanıştırıyor.
Bunların dışında da konuyla direkt ya da dolaylı olarak ilgili daha pek çok kitap var elbette. Örneğin, TÜBİTAK’ın 2009 öncesi yayınlanmış bazı kitapları gibi: Biz Hücreyiz (Dr. Fran Balkwill, Mic Rolph, 1998), Ona Kısaca DNA Denir (Fran Balkwill, 2006), Evrim (Linda Gamlin, 1999), Geçmişin Anahtarları (B. B. Calhoun, 2004)… Liste uzatılabilir. 2009 öncesi TÜBİTAK, evrimi konu edinen pek çok kitabın yayıncısıydı. Sonrası ise bilindik hikâye; kimi baskısı yenilenmeyerek kimi imha edilerek kimi sansürlenerek bu birikim ulaşılamaz hâle getirildi.
TÜBİTAK dışındaki yayıncılardan, dosyamıza iki kitabıyla giren İş Bankası Kültür Yayınları, diğerlerine göre bir adım önde, evrim kitapları söz konusu olduğunda. Charles Darwin (Alan Gibbons, 2009), Evrim Atlası (Peter Barrett, Douglas Palmer, 2010), Genç Paleontologun El Kitabı (Jonathan Tennant, 2016), Kayra ile Kivi Bir Bilim Macerası (Eileen Campbell, 2012) ilk akla gelen kitaplar bu yayınevinden.
Çocuk ve gençler için oluşturmaya çalıştığımız “Evrim Kitaplığı”, İletişim Yayınlarından Yaşam Ağacı-Canlı Türlerinin İnanılmaz Biyolojik Farklılıkları (Rochelle Strauss, 2009), Versus Kitap’tan Türlerin Kökeni Resimli Uyarlama – Charles Darwin (Michael Keller, 2009), Kuraldışı Yayınlarından Dünya’daki Yaşam Evrimin Öyküsü (Steve Jenkins, 2014), Yapı Kredi Yayınlarından Meraklısına Darwin (Pascal Picq , 2010), NTV Yayınlarından Şu Hayatta Kaç Arkadaş Lazım? (Robin Dunbar, 2011) gibi kitaplarla zenginleştirilebilir.
Yeri gelmişken, dosya çalışmamıza söyleşisiyle katkı veren Zelal Özgür Durmuş’un, çocuklara evrimi anlattığı kitaplardan bazılarını da hatırlatmak isterim: Doğadayım-Maymun Manzaraları (Esen Kitap, 2015), Gizem Çözen Kâşifler (Yazılama Yayınevi, 2015), Yaşlı Dünya Güncesi (Yazılama Yayınevi, 2015)
Tudem Yayınlarından çıkan Filozof Çocuk serisinin iki kitabı Ben Kimim ve Neden Varım örneklerinde olduğu gibi, disiplinlerarası okuma örnekleri de listeye eklenebilir. Çocuğun varoluşuyla ilgili sorgulamalarına, dünyayı kavrama çabalarına çocuk gözüyle yaklaşan bu kitaplarda, evrim de düşünme oyununun bir parçasına dönüşüyor.
Yazıya ayrılan alanın sınırları içinde, çocuk ve gençler için evrim kitapları üzerine fikir yürütmeye, bir “Evrim Kitaplığı” oluşturmaya çabaladık. Buraya alamadığımız, unuttuğumuz başka eserlerin de olduğu aşikâr. Öte yandan bunları eklesek bile, oluşan kütüphanenin yetersizliği ortada. Umarız önümüzdeki yıllar, bu listenin zenginleşmesini sağlar.
* Charles R. Darwin
Kaynak: https://evrimagaci.org/article/tr/evrim-bilim-ve-inanc-bilim-icin-dinsizlik-sart-mi
https://evrimagaci.org/article/tr/evrim-agacindan-kitap-tavsiyeleri
