İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

1950’lerden günümüze bir klasik: Jip ile Janneke

Kahramanlarımız henüz okul öncesi yaşlarda olan iki çocuk. Erkek karakterimiz Jip, bahçedeki çitin deliğinden bakarken yeni taşınan komşularının kızı Janneke ile tanışır ve o günden sonra yedikleri içtikleri ayrı gitmez.

Annie M. G. Schmidt, Hollanda’nın küçük bir köyünde doğar. Babası papazdır. Yalnızlığını kitaplarla doldurmaya çalışır ve ilk şiirlerini on dört yaşında yazar. İkinci Dünya Savaşı’nın ardından bir gazetenin arşiv bölümünde çalışmaya başlar ve 1950’lerin başlarında bu gazetede şiir ve yazıları yayımlanmaya başlayınca yazar olarak adı bilinir olur. “Jip ve Janneke” de bu gazetede 250 kelimeyi geçmeyen haftalık öyküler şeklinde, yaklaşık beş yıl boyunca yayımlanır ve sonrasında bir dizi kitap olarak basılır.

Bu dizinin Can Çocuk Yayınları tarafından basılan Sonsuza Dek Arkadaş ve Beraber Oynayalım mı? adını taşıyan iki kitabını görmek beni heyecanlandırdı doğrusu. Çok sayıda dile çevrilen, Jip ve Janneke karakterlerinin yer aldığı kupa, yapboz, pijama gibi pek çok ürünün de üretilme sebebi olan bu seri, çocuk edebiyatı tarihinin önemli kitaplarından. Klasik diyebileceğim  dizinin dilimize kazandırılmasını bu bakımdan da kıymetli buluyorum.

Kahramanlarımız henüz okul öncesi yaşlarda olan iki çocuk. Erkek karakterimiz Jip, bahçedeki çitin deliğinden bakarken yeni taşınan komşularının kızı Janneke ile tanışır ve o günden sonra yedikleri içtikleri ayrı gitmez. Birlikte oynarlar, kavga ederler, barışırlar, birlikte azar işitirler. Ebeveynlerden Jip’in annesi daha çok çıkar karşımıza, Janneke’nin annesine kıyasla biraz daha otoriter bir figürdür. Köpek Takkie, kedi Siepie ile iki oyuncak olan Ayıcık ile Jans Bebek de okurun karşısına sık sık çıkar. Yazar karakter kurgusunda belirgin bir denge ve eşitlik de gözetmiş. Çocuklardan biri kız, kedisi ve oyuncağı Jans Bebek var. Diğer çocuk erkek, köpeği ve oyuncağı Ayıcık var.

Jip ve Janneke top oynar, ip atlar, resim yapar, kovboyculuk, atçılık, evcilik oynar ya da bahçede kum havuzunda vakit geçirir, yağmurlu havada çamurlu sularda çamura bulanarak eğlenirler. Eve kapanmaları gereken havalarda canları sıkılır. Schmidt sayesinde bundan yetmiş yıl öncesinin çocuklarının eğlence anlayışına tanık oluyoruz. Ama tanık olduğumuz şey sadece çocukların eğlence tarzı değil, anne babaların günümüzden farklı yaklaşımlarını da görüyoruz. Mesela bazı hikâyeler yaramazlık yapıldığında bunun bir bedeli olacağı mesajını net şekilde veriyor. Yöntem olarak bazen hikâyenin finalinde soru cümlesi ile bunu okuruna teyit ettirirken  bazen de“Yaramaz Jip,” gibi ifadelerle davranışın yanlış olduğunun altı çiziliyor. Bu bakımdan çağının değerler eğitimini de örnekleyen kitaplar.

Bir kısmı hayli esprili olan hikâyelerde Schmidt son derece sade ve basit bir dil kullanmış. Dildeki sadeliğin de etkisiyle kitapların bilinirliği arttıktan sonra Hollandacayı yeni öğrenecekler için de önerilir olmuş. Hatta daha da ilginci metinlerde kullanılan dilin sadeliği , Hollandacada “Jip-en-Janneketaal” ifadesi ile iş dünyası ve siyasette “açık ve kolay bir dil” anlamına gelen bir terime dönüşmüş.

Yazar hikâyelerde mekân olarak iki çocuğun evi ile bahçelerini kullandığı oldukça sınırlı bir alanı tercih etmiş. Elbette bunda metinlerin yazıldığı dönemin yaşam koşullarının da etkisi var. Yine de zaman zaman çok da yakın olmayan istasyona ya da uzaktaki bir akrabaya yapılan yolculuklarla bu dar alanın dışına çıkıldığını görüyoruz.

Çizimler Annie M. G. Schmidt ile aynı gazetede çalışan Fiep Westendorp’a ait. Yazarın kullandığı dile uygun olarak siyah beyaz, sade ve basit bir çizim türü tercih edilmiş. Hikâyelerin çoğunda metnin can alıcı noktası çizimin konusunu oluşturmuş.

Yazarlık yaşamı boyunca pek çok ödül alan ve son olarak 1988 yılında çocuk edebiyatının en önemli ödülü sayılan Hans Christian Andersen Ödülü’ne layık görülen Schmidt, kendisini dünya çapında üne kavuşturan bu diziyi yazarken bu kadar ünlü olacağı aklından geçmiş midir bilemeyiz ama yazdığı kitaplarla bugün bize, geçmişteki okuruna anlattığından daha fazlasını anlatıyor. Çünkü yaklaşık yetmiş yılda yaşanan pek çok değişimi de görebiliyoruz bu metinleri okurken. Yaşamın sunduğu olanaklar, çocukların oyun ve oyalanma şekilleri, ebeveynin çocuğa yaklaşımı ve terbiye anlayışı, ilişkilerde kullanılan iletişim dili, değişen ifade biçimi, pedagojik bakış açılarının değişimi gibi geçmiş ile bugün arasındaki farklar da karşımıza çıkıveriyor. Bugünün çocukları 1950’li yılların esprilerine o zamanın çocukları gibi gülmeyecektir belki ama tüm bu sebeplerden ötürü çocuk edebiyatı içinde dünyaca bilindik yeri olan kitapların dilimize çevrilmiş olması önemli.  Velhasıl, kitaplığımda dizinin diğer kitapları için de yerimi açtım, okumak için bekliyorum.

Jip ile Janneke – Beraber Oynayalım mı? Annie M. G. Schmidt
Resimleyen: Fiep Westendorp
Türkçeleştiren: Mustafa Özen
Editör: Tuğçe Özdeniz
Can Çocuk Yayınları, 136 sayfa

 

Jip ile Janneke – Sonsuza Dek Arkadaş Annie M. G. Schmidt
Resimleyen: Fiep Westendorp
Türkçeleştiren: Mustafa Özen
Editör: Tuğçe Özdeniz
Can Çocuk Yayınları, 136 sayfa
Show More