Bir araştırma projesi olarak yellenme

Raymond Bean, Tatlı Pırtlar kitabıyla gaz çıkarmak gibi ilginç ama bir yandan da kolaylıkla “gayri ciddi” olarak nitelendirilebilecek bir konuyu bilimle bağdaştırıp edebiyatın içine eklemleyerek okumaya hevesli olmayan genç okurları hedefliyor.

Ayşegül Utku GÜNAYDIN

Yellenme, osuruk ya da pırt. Gaz çıkarmak deyince genellikle akıllara mizahi fikirler gelir ama bu temel ihtiyacın gün içinde insanları zor durumlara düşürdüğü de bir gerçektir. Peki bu durum, bir hikâyeye nasıl konu olur? Bu yazı, odak noktası gaz çıkarmak olan bir çocuk kitabını ele alıyor. Raymond Bean, Tatlı Pırtlar kitabıyla gaz çıkarmak gibi ilginç ama bir yandan da kolaylıkla “gayri ciddi” olarak nitelendirilebilecek bir konuyu bilimle bağdaştırıp edebiyatın içine eklemleyerek okumaya hevesli olmayan genç okurları hedefliyor. Bean, aslında Benjamin Franklin’in 1871’de “Kraliyet Akademisi’ne Bir Mektup” adlı metninden yola çıkmış. Pek çok kişi Franklin’in bilime katkılarını bilir, çünkü okullarda az ya da çok söz edilir. Ama ünlü bilim insanının gaz çıkarma üzerine akademiye yazdığı bu ironik mektup pek bilinmez; çünkü gaz çıkarmak insan doğasına içkin temel bir ihtiyaç olsa da genellikle “ayıp”, zaman zaman küçük düşürücü ya da duruma göre utanç vericidir. Oysa bu mektupta Franklin, o dönemde Avrupa’da akademinin büyük bir çıkmazı olan işlevsellikten uzak, gösterişçi tutumunu nükteli bir dille eleştirmektedir. Franklin, yellenmenin doğasından ve insanı küçük düşürücü yanından söz edip bunu aşmak için bilim insanlarının yemeklere koyulabilecek ve insanların çıkardığı gazın güzel kokmasını sağlayacak bir şey bulup bulamayacağı sorusunu ortaya atar.

HAYAT PIRTLARLA DAHA GÜZEL
Tatlı Pırtlar’ın dokuz yaşındaki başkarakteri ve aynı zamanda hikâyenin anlatıcısı Keith Emerson da tam bu sorundan, yani pırtlardan mustariptir. Babası ve küçük kardeşi yüzünden pırt kokusu, evlerinin daimi esansıdır. Tüm bunların üzerine bir de sınıf arkadaşı Anthony’nin sınıfta gaz çıkarıp kokunun suçunu ona atması ile Keith için her şey çığırından çıkar. Bu bağlamda kitabın aslında önemli temalarından birinin zorbalık olduğunu söyleyebiliriz. Keith üzerine yapışan etiketten ve çevresinde sürekli olarak karşılaştığı bu nahoş durumdan kurtulmak amacıyla okulun düzenlediği bilim fuarına, yemeklerin içine koyulduğunda gazların güzel kokmasını sağlayacak bir buluş elde etme fikriyle katılmak ister. Keith’in fikri başta yine onu küçük düşürse de okul müdürü, Benjamin Franklin’i iyi tanımaktadır ve Keith’in bu fikrini destekler. Keith mustarip olduğu bu sorunu çözüp dünyayı daha güzel bir yer hâline getirmek amacıyla araştırmasına koyulur.
Tatlı Pırtlar, zor durumları pozitife çevirme ve zorbalık gibi konuları başarılı bir biçimde ele alıyor. Ayrıca genç okurları yakalama çabası ve kitaptaki komiklik dozu takdir edilesi. Ama kitap her ne kadar özgün, komik ve çocuklar kadar yetişkinler için de heyecan verici bir konuyu kitaba taşısa da barındırdığı potansiyelin altında kalıyor. Kitabın sonu da inandırıcı bir biçimde bitmiyor. Peki Tatlı Pırtlar, tüm çocuklara uygun bir kitap mı? Nasıl bir okura hitap edecek? Kitap, özellikle de okumaya hevesli olmayan çocuklar için iyi bir seçenek. Bean de zaten okumayı sevmeyen çocukları teşvik üzerine epeyce kafa yormuş bir yazar. Bunda elbette on beş yıl öğretmen olarak çalışması da etkili. Dolayısıyla Bean, genç okurlar söz konusu olduğunda bir yazarın konudan kurguya bir metinde karşılaşacağı sorunları iyi tahlil edebilmiş. Tatlı Pırtlar’la ilgili bir ilginç bilgi de konusu nedeniyle yayıncıların başta bu kitapla ilgilenmemesi. Kitabı yayımlatacak kimse bulamayınca Bean çareyi kendi bastırmakta bulmuş. Bugün ise kitap farklı dillere çevrilerek tüm dünyada çoksatanlar listesine girmeyi başarmış.
Son olarak kitabın Türkçe baskısından söz etmek gerekirse çok daha özenli bir düzeltiyi hak ettiği vurgulanmalı. Bir kitabı yayına hazırlama işi çok meşakkatli bir süreç, dolayısıyla zaman zaman gözden kaçan tashihler elbette göz ardı edilebilir ama çok satacak bu kitabın ikinci baskısında metnin bu bağlamda yeniden gözden geçirilmesi uygun olacaktır.