Bir tuhaf dedektiflik hikâyesi

Bay Jaromir, esasında üstün yetenekleriyle pek çoklarının aklını uçuracak dedektiflik marifetleri sergileyen Lord Huber’in asistanıdır. Ancak o, alışılmadık ve beklenmedik bir şekilde insan değil, bir köpektir.

Yazan: Sema Aslan

Tam da sihirli, gizemli ya da bol şakalı oyunlar kurmayı seven okullu çocuklara hitap eden bir kitap, Bay Jaromir ve Usta Hırsız-Bir Dedektiflik Hikâyesi. Üstelik tek bir seferde birçok şeyi birden yapan, sürprizli ve kesinlikle “kıvrak” bir kitap. Can Yayınları, yazarın daha önce de aynı seriden Bay Jaromir ve Çalınan Elmaslar isimli kitabını yayımlamıştı. -Kitapları pek çok dile çevrilmiş, ödüllü bir yazar olan Heinz Janisch, artık Türkiyeli okurun da aşina olduğu bir isim; Bay Jaromir’in serüvenlerinden başka, Türkçede yayımlanmış kitapları mevcut.-

Polisiye seriye ismini veren Bay Jaromir, esasında üstün yetenekleriyle pek çoklarının aklını uçuracak dedektiflik marifetleri sergileyen Lord Huber’in asistanıdır. Ancak o, alışılmadık ve beklenmedik bir şekilde insan değil, bir köpektir. Bay Jaromir’in becerilerini ve sorumluluklarını fark eder etmez, onun sadece bir yoldaş, bir arkadaş değil, sahiden de bir asistan olduğunu siz de kabul edeceksiniz. Ve Bay Jaromir’in aslında bir köpek oluşunu tuhaf bulmayacaksınız. Heinz Janisch, Jaromir’de öylesine sevimli ve inandırıcı bir karakter yaratmış ki hikâyenin sadece iki yerinde onun köpek oluşunu yadırgadım. Bir, Lord Huber tarafından kucakta taşındığında -ki bunu Bay Jaromir de yadırgamıştı- ve bir de bir oda dolusu insana suç kanıtını gösterirken havladığında. Havlamaya Bay Jaromir’in tepkisi olmuyor, elbette…

Bir hikâye aynı anda birçok şeyi yapmayı başardığında, onu nereden anlatmak gerektiğine karar veremiyor insan. Ama söz hazır havlamaya, yani bir anlamda dile gelmişken belki kitabın İngilizce olarak yazılmış diyaloglarından söz edilebilir. Hikâyenin en başından sonuna kadar, Bay Jaromir ve Lord Huber’in sohbetlerine karışan İngilizce ifadelerle karşılaşıyoruz. Bunlar, İngilizce öğrenmeye çalışan, Yeni Başlayanlar İçin İngilizce kitabını görev başındayken bile elinden düşürmeyen ve hatta her gün düzenli olarak Daily Telegraph okuyan Bay Jaromir’in gündelik hayat içindeki alıştırmaları. Öğrendiği bir cümleyi kullanabilmek için uygun bir boşluk bulduğunda asla kaçırmıyor. “Ready to take off” diyor mesela ve sonra da “uzun zamandır bu sözü kullanabileceği bir fırsat kolluyordu” cümlesi geliyor. -Yeri zamanı gelince öğrenmiş olduğunuz bir kelimeyi / cümleyi kullanmak eğlencelidir, yazarın alttan alta aktardığı fikir bu.-

Kitap, dokuz yaş ve üstü için yazılmış. Yani yazar bilerek küçük bir kapı açmış; İngilizce öğrenen çocuklara hem de edebi bir metin içine doğallıkla ve ustalıkla dağıtarak diyaloglar yerleştirmiş.

Bu dil eğitimi yaklaşımını, okurken özellikle dikkat isteyen bir janr içinde kullanarak ikinci bir iş yapmış yazar. Yani çocuk okur aynı anda iki dille karşılaşmanın şaşkınlığı ve heyecanını yaşarken diğer yanda da dedektifin bulduğunu ima ettiği ipuçlarını takip edebilmeli. Hemen belirteyim, Janisch öyle kolayca çözülüverecek bir hikâye kurmamış, merak dozunu son ana kadar korumayı başarmış. Gayet zekice kurgulanmış, okurunu hafife almayan bir hikâye, özetle.

Kitaba “kıvrak” dememin üçüncü sebebi, hikâyeye bol miktarda tarihi anekdot ve bilgi eklenmiş olması. Şöyle ki Lord Huber ve Bay Jaromir, bir tablo hırsızlığı nedeniyle Viyana’ya gelmişlerdir. Viyana Sanat Tarihi Müzesinden çalınan Çocukların Oyunları isimli tablonun ve tabii usta hırsızın peşindedirler. Ama Viyana gibi bir şehre gelmişken tüm zamanlarını müze, polis merkezi ve otelde geçirecek değillerdir; bol bol şehir turu yapar, ünlü restoranlarda oturur ve tarihi binaların hikâyelerini dinlerler. Kendisi de Viyana’da yaşayan Avusturyalı yazar Janisch, Lord Huber ve Bay Jaromir’e şehri muhakkak keyifle gezdirmiştir.

Ve son olarak, aslında az evvel yukarıda andığım “dikkatli bir okuma” meselesi var. Kitabın hitap ettiği okurun yaş aralığı için önemli bir konu, dikkat. Bir hikâyeyi başından sonuna takip etmek değil sadece mesele, aralardaki zaman ve mekân atlamalarına rağmen bağlantıları ve ipuçlarını görebilmek, aynı zamanda. Eninde sonunda Lord Huber ve Bay Jaromir de olayları kronolojik bir akışla değil, sıçramalar, eksik ve yanlış bilgilendirmeler nedeniyle bazen de büyük boşluklarla öğreniyor. Polisiye, yarattığı tüm heyecana rağmen aceleci, sabırsız bir okuma tarzına pek uygun değil. Böylesi heyecanlı bir hikâyeyle karşılaşınca çocuk okur, ister istemez dikkatli ve sabırlı davranacaktır. Yani, zihin jimnastiği ve odaklanma gibi sonuçları da olabilir kitabın. -Faydacı okuma!-

Ve elbette suçlular yakalanıp cezalarını çekerler. Ancak bu, polisiye de olsa bir çocuk kitabı. Usta hırsızın kendisi bile kötü, kötücül biri değil. Okuru dehşete düşüren ya da korkutan hiçbir şey yok hikâyenin içinde. Tersine, çocuklardan kurulu bir sirk ve hırsızlığının gerisinde bile naiflik olan insanlar ve küçük espriler var. Ve bir de son not niyetine yazarın kitaba iliştirdiği küçük bir mektup. Okurlarına hikâyede neyin gerçek neyin kurmaca olduğunu anlattıktan sonra Lord Huber ve Bay Jaromir’in aradığı tablonun tarihçesini veriyor ve uyarıyor: Müze, kitapta anlatıldığından çok daha iyi korunuyor!