Hayat ayrıntıda kımıldıyor

Wimmel-kitapları yetişkine aktif okuyucu, çocuğa pasif dinleyici rolü biçmediğinden, küçüğü keşfetmeye, serbest kurgulamaya ve anlatmaya teşvik eden demokratik bir ortam sunuyor.

Yazan: Suzan Geridönmez

Türkiyeli okur Wimmel-kitaplarıyla Rotraut Susanne Berner’in Kış Kitabı, Bahar Kitabı, Yaz Kitabı ve Güz Kitabı sayesinde tanıştı. Wimmel kavramının Türkçe tam karşılığı yok. Kuraldışı Yayınlarına göre “Almanca wimmel kelimesi ‘bol olmak, kaynamak’
olarak çevrilebilir.” Anlama biraz daha yaklaşmak isteyen gözünün önüne bir kutu dolusu kımıl kımıl solucan da getirebilir. İşte, oradaki hareketin ve kalabalığın toplamı wimmel(n).
Yine Kuraldışı Yayınlarının tanıtımlarında Wimmel-kitapları bir “buluş” olarak nitelendiriliyor. Ancak buluş Rotraut Susanne Berner’e değil, Ali Mitgutsch’a ait. Bu yıl Almanya Federal Cumhuriyeti Liyakat Nişanı’na layık görülen, 1969’da Alman Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Ödülü’nü, 1978’de Hans Christian Andersen Madalya’sını kazanan Ali Mitgutsch’u anmadan Wimmel-kitaplarını anlatmak olanaksız.
Mitgutsch, İkinci Dünya Savaşı’nda geçen çocukluğunu “mutsuz”, okul yaşamını da “eziyet dolu” ve “başarısız” olarak tanımlıyor. Bundan ötürü hayal gücüne ve çizmek için kullandığı kalemine sığınıyor. Yarattığı Wimmel-kitapları, okuyucuya çocukken özlemini çektiği korunaklı dünyayı sunuyor. Kendisi dışlanan bir çocukken, büyük boy çift sayfalarda iç içe ve yan yana varlığını sürdüren kalabalıkların sosyal yaşamını resimliyor. Wimmel-kitaplarının doğuşunda, Mitgutsch’dan “içinde sonsuz şey olan”, her seferinde farklı “bitmeyen
hikâyeler” keşfedilebilen bir resimli kitap geliştirmesini isteyen çocuk psikologu Dr. Kurt Seelmann’ın da payı var.
Sonuç, her sayfada gündelik yaşamdan kesitler sunan, dünyanın büyük sorunlarını dışarıda bırakırken küçük aksaklıklarına mizahla yaklaşan, her ele alışta okuyucuya ayrıntıda kımıldayan yeni sürprizler hazır tutan, kendi susan ama bakanı anlatmaya, hikâyeleştirmeye
teşvik eden eşsiz Wimmel-kitapları oluyor.
Mitgutsch bu eserlerle olağanüstü bir başarı kazanıyor. Bu da yayınevlerini sürekli yeni Wimmel-kitapları arayışına itiyor. Farklı
sanatçıların benzer özelliklere sahip eserler yaratması sonucunda Wimmel-kitapları resimli çocuk kitaplarının özel bir türüne dönüşüyor.
İşte, Rotraut Susanne Berner de bu türdeki ilk eserini 2003’te çiziyor. Söz konusu Kış Kitabı’nı kısa sürede Bahar Kitabı, Yaz Kitabı ve Güz Kitabı izliyor.
Öncesinde onlarca kitap resimlemiş olan çok ödüllü sanatçı, dünya çapında 3 milyondan fazla baskı yapan Wimmel-kitaplarından sonra Hans Christian Andersen Madalyası’na ve Almanya Çocuk ve Gençlik Akademisi’nin Büyük Ödülü’ne de layık görülüyor.

Bir röportajında, onun kadar başarılı olmadıkları sürece başkalarının Wimmel-kitapları yapmasına kızmadığını söyleyen Mitgutsch’un ne hissettiği bilinmez. Ancak en önemli rakibi Berner olduğu tartışmasız. Üstelik Mitgutsch gibi resimlerinde sayısız insanı, hayvanı ve nesneyi birleştiren Berner’in bu türe getirdiği yenilikler de var. Mitgutsch’un sahnelerinde yer bulan birçok şey kendi içinde bir hikâye anlatırken, Berner buna zaman faktörünü ekliyor. Yani olaylar çevrilen sayfalarla birlikte devam edip gelişiyor. Birçok insan ya da hayvan, kitabın sonuna kadar takip edilebiliyor, hatta diğer kitaplar da tekrar karşınıza çıkıyor.
Değişen mevsimlerle birlikte onların da hayatında bir dizi değişiklik meydana geliyor. Dört kitap aynı evin içini gösteren bir çizimle başlıyor. Çatı katında papağanıyla birlikte küçük bir kızla babası yaşıyor. Orta katta yaşlı bir çift var. Sarman kedi ve sahibi genç kadın ise zemin katın sakinleri. Patlayan su borusundan boyanan duvara yaşayan bir apartman var karşımızda. Derken sakinler dışarı çıkıyor ve macera başlıyor. Kaçan papağan, çapkınlık peşindeki kedi, otobüsü kaçıran teyze, cüzdanını düşüren koşucu… Birbiriyle temas eden, ilişki kuran çeşit çeşit kahramanlar… Kent ve köy yaşamından kesitler sunan sayısız gündelik olay… Çiftlik, tren istasyonu, kültür merkezi, kışın yapımına başlayan yazın açılışı yapılan yeni anaokulu ve daha nice kımıl kımıl mekân…
Kısacası bu kitaplarda dikkat süresi kısa, küçük yaş çocuğun ilgisini sürekli canlı tutacak her şey var. Henüz okuma bilmeyenler dahi sayfalar arasında kaybolup gidebiliyor. Öte yandan birlikte zaman geçirmek için de birebir. Yazısız Wimmel-kitapları yetişkine aktif okuyucu, çocuğa pasif dinleyici rolü biçmediğinden, küçüğü keşfetmeye, serbestçe kurgulamaya ve anlatmaya teşvik eden demokratik bir
ortam sunuyor.
Zamanında feministlerin sert eleştirilerine maruz kalan Mitgutsch’un aksine Berner’in kitaplarında kız ve kadınların temsilinde sorun yok. Bekâr baba ya da anne gibi aile biçimlerine de yer veren sanatçı, toplumun çok renkliliğini yakalamakta yine de zayıf kalıyor. Onca kalabalıkta ten rengi beyaz ya da engelsiz olmayanlara dikkat çekici denli az rastlanıyor.