Herkes günde yaklaşık on beş kere geğirir!

Herkes günde yaklaşık on beş kere geğirir!

Şiirsel TAŞ

Başvuru kitaplarımızın bu ayki teması insan vücudu. İnsan vücudunu konu alan başvuru kitapları iki kritik işlev üstleniyor: Küçük yaşlardayken soru işaretleri dolu gözlerdeki merakın giderilmesi ve sonraki yıllarda okul hayatının söndürdüğü merakın yeniden canlandırılması.

Nedendir bilinmez, biyoloji öğrenciler arasında pek rağbet gören bir ders değildir. Öğrencilik terminolojisinde ‘ezber ders’ kategorisinde yer alır. Biyoloji dersinin önemli bir bölümü insan vücuduna ayrılır. Henüz okula bile gitmezken insan vücuduna pek meraklı olan ve öğrenme hevesiyle coşup taşan taze beyinler, her nedense okul sıralarına oturduktan sonra zamanla bu heyecanı yitirirler (istisnalar olacağını hesaba katsak bile). İnsan vücudunu konu alan başvuru kitapları bu
noktada iki kritik işlev üstleniyor: Küçük yaşlardayken soru işaretleri dolu gözlerdeki merakın giderilmesi ve sonraki yıllarda, okul hayatının söndürdüğü merakın yeniden canlandırılması. Gerek içerik, gerekse tasarım açısından doyurucu olan, farklı yaş gruplarından çocuklara ve gençlere yönelik hazırlanmış kitaplara ulaşabilmek büyük şans! Ancak, bu kitapların çözüme kavuşmayı bekleyen önemli bir derdi var: Terim hataları ve terim karmaşası. Elbette bu sorundan sıyrılarak raflara ulaşan az sayıda da olsa örnek var.

Larousse İnsan Vücudu Atlası, 6-10 yaş grubu çocuklara yönelik olarak hazırlanmış bu nadir örneklerden. Ama siz en iyisi, bu yaş aralığına takılıp kalmayın. Çünkü her ne kadar adı ‘İnsan Vücudu Atlası’ ise de, bu yayını gerek içeriği gerekse çizimleri ile bir tür mizah kitabı gibi de kabul etmek mümkün. Bu durumda, üst yaş sınırını yukarı çekin çekebildiğiniz kadar. Ayrıca yanıtlanması zor/çok zor/ ya da ‘bir uzmana sor’ dedirten sorular konusunda takdir edilecek bir beceriye
sahip, çocukların merakını gülümseterek giderme şansı sunuyor bu kitap. Örneğin; organların basit fizyolojik işlevleri dışında, belki sorulsa o anda aklınıza gelmeyecek, ama söylendiğinde ‘düpedüz gerçek’ dedirtecek görevlerini de es geçmiyor: “Burun koklamak içindir ama sümkürmeye ve gözlük takmaya da yarar” ya da “Ağız yemek yemek içindir ama tat almaya, öpmeye ve komiklik yapmaya da yarar.” Kitabın sonunda yer alan ‘Vücudun Rekorları’ bölümü, “Herkes günde yaklaşık 15 kere geğirir” gibi çocukların pek önemsediği detay bilgilerle, hitap ettiği yaş grubunun ilgisini çekmeye aday. Az sonra söz edeceğim kitaplara göre daha küçük yaş grubunu hedef aldığından olsa gerek, terminoloji karmaşasının tuzağına düşmeksizin, eğitici bilim kitaplarında özlemini çektiğimiz duru anlatımı yakalamayı başarmış bu kitap. Ayrıca aynı özenin, her açıdan orijinal bir çalışma olan kitabın Türkçe çevirisine yansımış olması da sevindirici.

YAPBOZLA ANATOMİ
Siz hiç anatomi oyunu oynadınız mı? İnsan Vücudu Yapboz Kitabı, başlangıç seviyesinde anatomi bilgisini iskelet sistemi, sinir sistemi, dolaşım sistemi, kaslar ve sindirim sistemi ile ilgili beş yapbozla eğitici bir oyuna dönüştürüyor. Anlaşılan solunum ve boşaltım sistemleri vücutta daha az yer kapladığı için kitapta yer almamış. Ne var ki, kitabın son iki sayfasında anlatılan duyu organlarında olduğu gibi, yapbozsuz birkaç sayfa, bütünlüğü korumak adına eksik bırakılan bu sistemlere ayrılabilirdi, hatta ayrılmalıydı. Çünkü böyle bir kitaba ilgi duyan çocuğun bu sistematik içinde akciğerleri ve böbrekleri de görmeye hakkı var!

Yapbozlu kitapların çoğu ortak bir derdi paylaşır: Parçaları sayfadan ayırdıktan sonra tekrar yerine yerleştirmeyi denediğinizde ya milimetrik farkla da olsa kendileri için ayrılan alana yerleşmemekte direnirler ya da tam tersine kolayca yerleşirlerse, bu kez kitabı kapattığınızda içinden dökülüp sinirlerinizi altüst ederler. Yedi ve otuz yedi yaşında iki ayrı el tarafından yapılan değerlendirme sonucunda söyleyebilirim ki, İnsan Vücudu Yapboz Kitabı böyle bir dertten mustarip değil. Her yapbozun altında, parçaların doğru biçimde yerleştirilmesine kılavuzluk edecek şablon resmin yanı sıra, bu şablondan detaylarla birlikte
ilgili organlar hakkında verilen genel bilgi yer alıyor. Bütün bu olumlu taraflarına karşılık, terimler konusunda dile getirmeye çalıştığım sıkıntı bu kitapta
karşımıza çıkıyor. Örneğin; dolaşım sisteminin anlatıldığı iki sayfadan birinde ‘atardamar’ terimini, hemen karşı sayfadaki yapbozda ise ‘arter’ terimini kullanmak doğru değil; zira bu iki terimin eşanlamlı olduğuna dair bir açıklama olsa bile (ki böyle bir açıklamaya rastlamadım), kafa karıştırmamak için terim birliği sağlanması gerekir. Aynı sayfada atardamarları ‘arterler’, toplardamarları ise ‘damarlar’ olarak gösteren şekil suları daha da bulandırıyor ve ‘postcava’ yazısını görünce film kopuyor.

BİR ÜST BASAMAK
Anatomi dersinde bir üst basamağa geçmek isteyenler için Fantastik Saydam Sayfalarla İnsan Vücudu iyi bir başvuru kaynağı. Bütünlük sağlama ve vücudu sistematik olarak anlatma açısından oldukça başarılı bir kitap. Vücudu kompartımanlara ayırarak anlatan kitabın en çarpıcı tarafı, farklı görüntüleme yöntemleriyle elde edilen görsel malzemenin zenginliği. Kitabın adına da yansıyan bir diğer özelliği ise, her bölümde kullanılan saydam sayfalarla, ilgili vücut bölümünü yüzeyden derine doğru katman katman incelemeye olanak tanıması.

Ne var ki, az önce sözünü ettiğim terminoloji sıkıntısı bu kitap için de geçerli. Örneğin ‘alt sırt’ kullanmaya hiç de alışkın olduğumuz bir terim değil (bel kastediliyor). ‘Meninges’ yerine ‘beyin zarları’ tercih edilebilirdi ya da en azından Türkçe’de kullandığımız şekliyle ‘meninks’ olarak yazılabilirdi. Örnekler çoğaltılabilir: ‘Cavernus sinus’ yerine ‘kavernöz sinüs’ (işin kötüsü terimin orijinali de ‘cavernus’ değil, ‘cavernous’ olmalı) ya da ‘calcaneus’ yerine ‘kalkaneus’.

Bu tür kitapların, anatomi dersine giren tıp fakültesi öğrencileri için değil, ortaöğretim düzeyindeki öğrenciler için hazırlanmış olduğu göz önüne alınırsa, olabildiğince yalın, açık ve anlaşılır bir ifade kullanmak, sanırım öncelikli hedef olmalı. Aksi takdirde, elinizdeki kitap tasarım harikası olsa bile, amacına hizmet etmeyecektir.