İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

“Anne ben maymundan gelmedim, senden geldim!”

“Anne ben maymundan gelmedim, senden geldim!”

Şiirsel TAŞ

UNESCO 2009 yılını, Darwin’in doğumunun 200. yılı olması nedeniyle Darwin Yılı ilan etmesine rağmen, çocuklara hitap eden evrim konulu kitapların sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor. Şiirsel Taş, İyi Kitap okurları için Türkçedeki evrim kütüphanesinin bazı raflarına göz attı.

Genç arkadaşıma kısacık bir not: Bu yazının geri kalan bölümü sana belki de sıkıcı ya da biraz karmaşık gelecektir (belki de gelmeyecektir). Yazının tamamını okumasan bile, adı geçen kitapları bulup bir göz atar mısın? Kitaplar evrimle ilgili. Bu sözcüğün anlamını belki biliyorsun, belki de bilmiyorsun. Bunun bir önemi yok. Sadece merak etmen bile yeterli! Ve sorman… Ve sana verilen her yanıta karşılık başka bir soru sorma alışkanlığından asla vazgeçmemen.

İlkokuldayken, bir arkadaşımla insanın kökenine dair tartışmaya girdiğimizi anımsıyorum. Seksenli yılların başından söz ediyorum. Geriye dönüp bakınca, o dönemde mahalledeki devlet okuluna giden iki ilkokul öğrencisinin evrim ve yaratılış konusunda tartışabilmiş olmasının hem ilginç hem de umut verici olduğunu
düşünüyorum. Elimde, sınıfa da kanıt olarak sunduğum, maymundan insana uzanan resimli bir çizelge vardı. Bu yazılı belgeye rağmen (!), kendime bir tane bile yandaş bulamamış olmamın nedenini o zaman bir türlü anlamamıştım. Şimdi anlayabiliyorum. Aradan 30 yıla yakın zaman geçti ve ben hâlâ bu ülkede ilköğretim çağınd a ki kaç çocuğun −aslında daha ileri yaş grubundakilerin de− “evrim”den ne anladığını merak ediyorum. Otuz yıl öncesine kıyasla, çocuklar artık, kendileri için hazırlanmış, bu tür özel başlıkları konu alan yayınları bulma şansına sahip. Ancak şunu da hemen eklemek gerekir ki, UNESCO’nun 2009 yılını, Darwin’in doğumunun 200. yılı olması nedeniyle “Darwin Yılı” olarak ilan etmesine rağmen, çocuklar için bulabileceğiniz evrim konulu Türkçe kitapların sayısı bir elin parmaklarını geçmiyor.

Darwin’in Türlerin Kökeni adlı kitabını ortaokul birinci sınıfta okumaya kalkışmıştım. Ümitsiz bir çabaydı, anlamadığım bir yığın terim vardı, kavramlar çok yabancıydı. Yine de en azından denedim, ama kitabı bitiremedim. Ortaokul ve lise yılları aynı zamanda TÜBİTAK’ın Bilim ve Teknik dergisine dadandığımız yıllardı. Evet, biz Meraklı Minik’siz, Bilim Çocuk’suz bir dönemin öğrencileriydik ama Bilim ve Teknik’in bir sonraki sayısını merakla bekleyen çocuklardık.

TÜBİTAK’IN EVRİMİ
Aralık 1967 “Charles Darwin; Evrim Teorisi”, Kasım 1968 “İnsanın evrimi ve ilk canlılar”, Ocak 1972 “Kimyagerler Darwin teorisini ispatlıyorlar”, Eylül 1977 “İnsanın bugünkü evrimi”, Ocak 1980 “Charles Darwin”, Mart 2009 “…….”. Bunlar, TÜBİTAK’ın 1967 yılında yayımlamaya başladığı Bilim ve Teknik dergisinin arşivinden bazı yazıların başlıkları ve yayımlandıkları tarihler. Mart 2009 tarihli sayının karşılığı ise gördüğünüz gibi boş(altıldı). Yine de haksızlık etmeyelim. Darwin ve evrim konulu kapsamlı bir dosya olmasa da, Mart sayısında “Charles Darwin’in Doğumunun 200. Yıldönümü” başlıklı iki sayfalık bir bölüm var. Gelin görün ki, bu iki sayfa, TÜBİTAK’ın evrimle ilgili Popüler Bilim Kitapları’nın tanıtımına ayrılmış. Fazla söze ne hacet! 2009 yılı sona ermeden, dergide Darwin ve evrimle ilgili boşaltılan içeriğin yeniden doldurulduğu bir dosyayı, en iyimser düşüncelerimizi seferber ederek bekliyoruz.

Derginin yaşattığı bu hayal kırıklığına karşılık, TÜBİTAK yayınları arasında, evrim konusuyla ilgili temel bilgisi olan genç ve erişkinlerin okuyabileceği nitelikli kaynaklar var. Bunlar arasında öğrencilerin en fazla yararlanabileceği kaynak Linda Gamlin’in Evrim adlı kitabı. Evrimle ilgili kanıtlardan doğal seçilime, paleontolojiden yaşamın başlangıcı ile ilgili görüşlere ve moleküler biyolojiye uzanan kapsamlı içeriği ile, daha çok lise çağına ulaşmış okurlara sesleniyor bu kitap.

Yine TÜBİTAK yayınlarından Alan Moorehead’in Darwin ve Beagle Serüveni ve Rebecca Stefoff’un Charles Darwin: Evrim Devrimi adlı kitaplar ise Darwin’in Beagle gemisiyle yaptığı yolculuğu, araştırmalarını, elde ettiği kanıtları ve çıkarımlarını ayrıntılı olarak inceliyor. Evrim konusunda temel bilgileri edinmiş olanları ise daha sonraki yıllarda, okudukça kendilerine yeni kapılar aralayacak ünlü evrim biyologlarının (Ernst Mayr, Stephen J. Gould ve özellikle de Richard Dawkins) kitapları bekliyor.

ÇOCUKLAR İÇİN DARWIN
Alan Gibbons’ın, Darwin’in 1831- 1836 yıllarında HMS Beagle gemisiyle yaptığı yolculuğunu anlatan Charles Darwin adlı kitabını görüp de, elinize alıp sayfaları çevirmeden durmanız çok zor. Kitabın kapağındaki mavi kelebek birkaç metre öteden dikkati çekiyor ve kitabın çekim alanına girdikten sonra, eskitilmiş görüntüsünün, incelikli tasarımının, eski fotoğrafların arasında kaybolup gidiyorsunuz. Yolculuk öyküleri her zaman heyecanlı ve keyiflidir çocuklar için. İngiltere’den başlayıp Güney Amerika’nın batısındaki Galapagos Adaları’na, oradan da Yeni Zelanda, Avustralya ve Güney Afrika’ya uzanan bu uzun, zahmetli ve
tehlikeli yolculuğun öyküsünde aslında her yaş dönemi için üzerinde kafa yorulacak başka öyküler (Darwin ile Kaptan Fitzroy arasındaki gerilim, kölelik vb.) de gizli.

Aslında teknik ayrıntıları bir kenara bırakırsak, evrimin özü olan değişimi çocuğa anlatmak hiç de zor değil. Asıl zor olan zaman algısının henüz yeterince gelişmediği bu çağlarda, değişimin gerçekleştiği zamansal ölçeğin ne denli geniş olduğunu hissettirebilmek. Bunun için bize yardımcı olabilecek bir kitap var: Her Şeyin Öyküsü (Tudem Yayınları). Okul öncesi dönemdeki çocuğu evrimle ilgili temel kavramlarla tanıştıran kitap, pop-up tarzının getirdiği bütün avantajlardan
faydalanarak konuya büyük patlama ve evrenin başlangıcı ile giriş yapıp, canlılığın ortaya çıkışını ve milyonlarca yıl içinde gerçekleşen değişimi olabilecek en
yalın dille, örnekleyerek anlatıyor. İnsanın türeyişini anlatan sayfada, evrim sürecinde bize gülünç gelebilecek bir sıçrama var; bu sayfaya geldiğinizde, “Peki ama, şimdi neden maymunlar insana dönüşmüyor?” sorusuyla karşılaşabilirsiniz. Çocukların bu sorularını yanıtlayabilmek için yetişkinlerin daha fazla okumak
zorunda kalması da, çocuğun yetişkine verdiği eğitimin bir parçası. Yaşamın hay huyu içinde durma noktasına gelen kişisel evrimimize çocukların kattığı olağanüstü bir tecrübe…

Diyelim ki, yukarıdaki sorunun yanıtını veremediniz ya da ilkokul çağına ulaşan çocuğunuz günün birinde “Baba bak! Bu kitabın kapağında trilobit resmi var!” dedi (abarttığımı sanıyorsanız aldanıyorsunuz). Veya “Anne, ben maymundan gelmedim; ben senden geldim. Maymundan gelen sen olmalısın!” diye isyan etti (örneklerin hiçbiri kurmaca değil!). O zaman, Robert Winston’ın Evrim Devrim adlı kitabıyla tanışmanızın zamanı gelmiş demektir. Robert Winston, çocuklara yönelik olarak hazırladığı bilim kitaplarıyla da büyük başarı kazanmış bir kadın-doğum uzmanı ve aynı zamanda ünlü neo- Darwinist Richard Dawkins’in yakın
arkadaşı.

Temelde 19. yüzyılda Darwin’in öne sürdüğü kuramdan yola çıkan kitapta, ilerleyen yıllar içinde, kalıtım ve moleküler genetik alanında elde edilen bulguların kurama kattıkları, örnekler verilerek ama bu arada bilimsel ayrıntılarla yorup bıktırmadan, ilgi canlı tutularak anlatılıyor. Karnabahar ve dev lahanalarla büyüyen
bir kuşağın, brokoli ve Brüksel lahanasıyla beslenen çocuklarına evrim konusunda verebileceği en güzel örneklerden birine bu kitapta rastladım. Yabani lahanadan Brüksel lahanasına uzanan süreç, her ne kadar doğal değil

Evrim Devrim
Robert Winston
Çev: Hüdayi Cilasun
Tudem Yayınları
96 sayfa
Evrim
Linda Gamlin
Çev: Aksu Bora
Tübitak Yayınları
64 sayfa
Charles Darwin
Alan Gibbons
Çev: Demet Uysal
İş Bankası Kültür Yayınları
64 sayfa
Show More