İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Dikkat! Gulyabani çıkabilir!

Dikkat! Gulyabani çıkabilir!

Zeynep ALPASLAN

2009 Newberry Medal Ödülü ve 2009 Hugo Ödülü’nü kazanan Mezarlık Kitabı, efsanevi Sandman’in yaratıcısı Neil Gaiman’ın yeni alametifârikası. Hayat ve ölüm arasında bir hikâye anlatan romanda Nobody (Hiç kimse) adında bir çocuk başrolde.

Sınırlarını bilmediğimiz bir evrende yaşıyoruz. Bilmediklerimizden korkuyoruz. Ve bununla baş edebilmek için, sınırlar icat ediyoruz. Her şeyi tanımlamaya, isimlendirmeye, biçimlendirmeye çalışıyoruz. Bilmediklerimizden uzak duralım diye, yasaklar koyuyoruz. Düşmanlarımızın nerede olduğunu bilelim diye onları karşımıza alıyoruz. Bilmediğimizi kabul etmiyoruz, yalnızca, henüz bilmediğimizi söylüyoruz. Konuşmaya, yürümeye, boy atmaya, yani sınırlara toslamaya
başladığımız zamanları çabucak unutup, her zaman bu düzenin bir parçası olduğumuzu, dış dünyayı ve ötekilerin varlığını yadırgadığımız bir dönemin hiç olmadığını varsayıyoruz. Çocuklardan da şunu bekliyoruz: Sınırlarını bilmelerini. Ve yeterince büyüdüklerinde, onlara sınırları zorlayabileceklerini, isterlerse her türlü engeli aşabileceklerini söyleyerek, kendimizi ve başka türlüsünü bilmediğimiz bu düzeni, düzenin bir parçası olmayı bırakmadan, yalanlıyoruz.

Büyüme hikâyeleri, kahramanın sınırları aşmak için çıktığı yolculuğu anlatır. Her yolculuğun bir içeyolculuk olduğu doğrudur, yani kahramanın etrafında olup biten her şey, onun için, ona karşı ve ondan dolayıdır. Sınırları aşmak söz konusu olduğunda, çocuk kahramanlar daha hevesli ve beceriklidirler. Çocuk, yetişkinlerin dünyasında bir ‘öteki’dir çünkü. Yerini ve sınırlarını bilmediğinden, yetişkinlerin karşılarına aldıkları ‘öteki’lerle iyi anlaşır. Ama her iki taraf için de hep dışarıdadır ve yolculuğunu tamamlayıp eve dönene dek, hiçbir yere ait olamayacaktır.

‘HİÇ KİMSE’ OLMAK
Çocuk, “kendisinden başka hiçkimseye benzemez”. Hiç kimse’dir. Büyürken etrafındakilerin –bazen en iyi, bazen en kötü– parçalarını kendinde toplar ve ‘birisi’ olur. Neil Gaiman’ın çocuk kahramanı Nobody, henüz bebekken ‘ötekiler’in dünyasına açılan kapıdan içeriye giriyor: Mezarlığa. Ve yüzyıllardır ölü olan, yaşarken çocuk sahibi olamamış bir çift tarafından evlat ediniliyor. Mezarlık sakinlerince yetiştirilen ‘canlı çocuk’ birisi olmayı kafasına koyduğunda, etrafına örülmüş
duvarları aşmak istiyor; bebekken beşiğinin parmaklıklarını aştığı gibi. Sınırlar her iki dünya için de aynı anlama geliyor: Dışarısı tehlikeli bir yer.

Gaiman’ın Coraline’i, Alice Harikalar Diyarında’nın farklı bir versiyonuydu aslında. Mezarlık Kitabı ise Kipling’in Cengel Kitabı ile paralel gidiyor. Maugli, ormanda kurtlar tarafından, orman yasalarına göre yetiştirilmiş ve insanların ‘tehlikeli’ dünyasından uzak durması, sınırları aşmaması gerektiğini öğrenmişti. Nobody ise, bir başka kimliksiz çocuk. Doğal koruma alanı ilan edilmiş mezarlıkta, yani insansız, vahşi ve tekinsiz bir dünyada, ölülerin yasalarını öğrenerek hayatta kalmaya çalışıyor. ‘Canlı çocuk’a Nobody ismi veriliyor, çünkü ölüler arasına kabul edilebilmesi için varlığının meşrulaştırılması, ölüler için bir tehdit olmaktan çıkması gerekiyor.

Maugli’nin giydiği hayvan postları gibi, Nobody’nin gri kefeni de, ‘ötekiler’ tarafından büyütülmüş insan yavrusunun arada kalmışlığını gösteriyor. Ölüler için ne kadar canlıysa, fosforlu turunculu anoraklar giyen arkadaşı Scarlett için de o kadar ölü çünkü.

Vahşi cinayetler, hayaletler, hortlaklar, katiller… Onlar, büyümenin korkutuculuğu demek. Sınırlarla tanışmanın. Korkunun kendisinin. İçerisi de en az dışarısı kadar korkutucu bir yer çünkü. Ve bazen, bizi korkutanın sadece basit bir korkuluk olduğunu düşünmek –yani ona isim vermek– onunla yüzleşmemize yardım
edebiliyor. Sınırlar, belki de onlara ihtiyacımız olduğu için var.

Mezarlık Kitabı, sınırda duruyor: Çocuk ya da yetişkin kitabı değil, büyümekte olanlar ve büyüme sancılarını unutmayanlar için yazılmış. Ama siz okuduktan sonra, “Bu kitap sadece benim için yazılmış,” diyeceksiniz. Yazarının ise sınırın hangi tarafında durduğu belli değil: Neil Gaiman bizim dünyamızda mı, yoksa tanrıların Olimpos’unda mı yaşıyor, bilmiyorum.

Mezarlık Kitabı
Neil Gaiman
Resimleyen: Dave McKean
Çeviren: Evrim Öncül
İthaki Yayınları / 284 sayfa
Show More