Reçel kavanozu ayaklanması

Reçel kavanozu ayaklanması

Burcu AKTAŞ

Celal Purzend aldığı reçeli yemeyi aklına koydu bir defa… Reçel kavanozunun kapağı ya açılacak, ya açılacak! İranlı yazar Kermani’nin kitabı Reçel Kavanozu adlı kitabı bir kavanoz kapağı üzerinden matrak bir direniş hikâyesi anlatıyor…

Bu, açılmayan kavanoz kapağı için çalmadığı kapı kalmayan Celal’in hikâyesi. Her hata için şikâyette bulunursak, ömrün mahkeme salonlarında geçeceğine inanan yetişkinlerin içinde güneş gibi parlıyor Celal Purzend. Unut gitsin, at gitsin, boşver gitsin insanı değil. O ve onun tam tersi düşünen Reçel Kavanozu karakterleri bıçak sırtı bir hikâyede yaşıyorlar.

ŞİKAYETÇİYİM MEMUR BEY
Çocukluktan yetişkinliğe giden yolun üzerinde mevsimler hızla değişir. Bir de bakmışsınız her mevsimde çocukluk değerlerinden, inançlarından biri gidivermiş. İlk kurban hayaller olur çoğu zaman. Söylemi sapmış bir gerçekçilik sokulur hayata. Sonra, merdivenlerden koşarak iner gibi kararlılık mertebesinden iniverilir.

Çocuklukta yaşanan mücadeleler flu bir fotoğraf olarak geride kalır. Evde bir kedi ya da köpek beslemek için anneye karşı yapılan grevler, sorduğu sorunun cevabını alana kadar babanın peşini bırakmamalar, alt tarafı birkaç dakika daha top oynayabilmek için topun sahibini ikna etmeler… Kısacası bir çocuğun kararlılığı nelere kadirdir bilmeyen var mı?

‘Sen nelere kadirsin ey çocukluk’ dedirten bir kitapla karşı karşıya geldim şu yetişkinlik günlerimde. İranlı yazar Houshang Moradi Kermani’nin Reçel Kavanozu, kararlı mı kararlı bir çocuğu, Celal Purzend’i anlatıyor. Daha doğrusu, bir türlü açılmayan reçel kavanozunu ve bunun nedeninin peşine düşen Celal’i anlatıyor. Reçel Kavanozu, açılmayan bir kavanoz kapağı üzerinden muhteşem matrak bir direniş hikâyesi barındırıyor içinde. ‘Hakkını aramak, görmezden gelmemek buna denir’ diyor insan kitabın sonunda.

Bu öyküde her şey masum bir istekle başlıyor. Celal kahvaltıda reçel yemek istiyor. Ama önünde kocaman bir engel var. Kavanozun kapağı bir türlü açılmıyor. Neler neler yapıyor ancak kapaktan bir türlü ‘tık’ sesi gelmiyor. Dili bir karış dışarıda kavanozun kapağını tüm gücüyle zorluyor, kavanozun havasını alıyor, sıcak suyun altına tutuyor ama bana mısın demiyor kavanoz kapağı. Annesi, komşuları, sınıf arkadaşları, öğretmenleri… Şansını denemeyen kalmıyor. Yetişkinler için
bu iş kısa bir süre sonra vaktin boşa harcandığı bir olay oluveriyor. Ama Celal kararlıdır: “Bu reçeli yemek için aldım. Kapağını açıncaya kadar da vazgeçmeyeceğim.” Onu pek fazla insanın anladığını söyleyemeyeceğim. Çünkü onun kararlılığının adı, etrafındaki herkes için inatçılıktır. Üstelik bu, Celal için bir güç meselesi değildir. Bu iş üzerine akıl yormak da gerekir.

ŞİKAYETÇİYİM MEMUR BEY
Gel zaman git zaman bu küçük reçel kavanozu mahalleyi karıştırır.Çoğu insan için Celal’in çabası boştur. Reçel kavanozu pekâlâ çöpe atılabilir, yerine yenisi alınabilir çünkü. Ama gelin görün ki aynı markanın bütün ürünleri aynı kadere sahiptir. Üretici fabrika tarafından reçeller toplatılır, rakip firmalar zam söylentilerini ortaya atar. Mahalleli stok yapmaya başlar açılmayan reçellerle. Adeta bir reçel ayaklanması olur mahallede.

Celal ise açılmayan kapaktan şikâyetçi olur, yılmadan kapı kapı gezer. Önce reçel kavanozunun satın alındığı bakkala gidip parasını almaya çalışır, sonra karakola gider. Polislerin tepkisi komiktir: “Bu nasıl bir reçel yahu! Ağzımızı tatlandıracağı yerde, anamızı ağlattı.” Ve Celal en sonunda, Gıda ve Sağlık Ürünleri Kontrol Genel Müdürlüğü’ne gidip şikâyette bulunur.

Celal bunları yaşarken çok önemli bir ayrıntı göze çarpar. Yetişkinler ezbercidir, hikâyede gün gibi ortadadır bu. İlk defa bu kadar kararlı biri ve böyle bir sebeple karşılaştıkları için ezberleri bozulur. Öyle ki ne yapacaklarını bilemedikleri için Celal’e dilekçe konusunda bile yardım edemezler.

Açılmayan kavanoz kapağı için çalmadığı kapı kalmayan Celal’in fuzuli işler müdürü ilan edilmesine ramak kalmışken, kitap, Celal’in zaferiyle sonuçlanıyor.
Kapağın neden açılmadığını söylersem Kermani’nin incelikli sonuna ihanet etmiş gibi olurum. Kitabın sürpriz sonunu her okur kendi şaşırma nidalarıyla okusun en iyisi.

Çocuk edebiyatı alanında Samed Behrengi’den sonra ülkesinde adından en fazla söz ettiren yazar olan Houshang Moradi Kermani’nin Türkçedeki tek kitabı Reçel Kavanozu değil (Ayın On Dördü Gibi ile İranlı, afacan bir ilköğretim öğrencisinin maceralarını aktardığı Mecit’in Maceraları 1, 2 ve 3 de Kelime Yayınları arasından çıktı). Kermani’yle tanışmayanlar varsa, işe, bu matrak ve çarpıcı hikâyeyle başlayabilir. Unutmayın Reçel Kavanozu sadece bir reçel kavanozu kapağı meselesi değildir.