19. yüzyılın en çok hayal kuran yazarı

19. yüzyılın en çok hayal kuran yazarı

Ferhat ULUDERE

19. yüzyılda yaşayan bir adamın tüm düşleri bugün gerçek oldu. Ondan geriye ise Ay’dan denizin dibine, dünyanın merkezinden balta girmemiş coğrafyalara yapılan seyahatleri anlatan kitaplar ile o kitapların ölümsüz kahramanları kaldı. Peki, kimdi bu adam? İşte karşınızda Jules Verne!

Ay’a gitmek, denizin dibinde maceradan maceraya sürüklenmek, dünyanın merkezine yolculuk etmek ya da gökyüzünü baştan sona kat etmek günümüz dünyası için sıradan şeyler. Hepsi yapıldı ve hepsinin olabileceğini artık biliyoruz. Ama bunların hepsi 19. yüzyılda yaşayan bir adamın düşüydü ve yaşadığı dönemde yazdıklarının çoğunun gerçekleşeceğine kendi de inanmıyordu. O bunlara inanmasa da, modern bilimin ilerlemesine büyük katkılar yaptı Jules Verne. Felsefe tarihinin karanlıklar prensi Nietzsche psikoloji hakkında bildiklerinin tamamını Dostoyevski’den öğrendiğini söylüyor ya, benim de dahil olduğum kuşak bilim hakkında tüm bildiklerini ondan öğrendi.

Peki, kimdi bu adam? 1828 yılında Fransa’nın Nantes kentinde dünyaya gelen Jules Verne, 1947 yılında hukuk eğitimi almak için Paris’in yolunu tutar, ancak eğitimini yarıda bırakır. 1850’de, para kazanmak için popüler tiyatro oyunları yazmaya başlar. Paris’in kütüphanelerinde jeoloji, astronomi ve mühendislik kitapları okuyarak geçirdiği zamanların ardından, 1863 yılında kitap olarak yayımlanan Balonla Beş Hafta adlı romanı Hetzelin dergisinde yayımlanır. Ve Jules Verne sadece Fransa’da değil, tüm Avrupa’da ünlenir. Bu romanın yayımlanmasıyla birlikte edebiyat tarihinde bilimkurgu dönemi başlar.

1876 yılında büyük bir yatla Avrupa seyahatine çıkar. Bu gezi, 1876 yılından sonra yazdığı tüm eserlerinin merkezinde yer alacaktır. 1905 yılında ise, zengin bir adam olarak, Amiens kentinde şeker hastalığından dünyaya gözlerini yumar. Jules Verne’in tüm yapıtlarına bakıldığında, bilimkurgu türünün kurucusu olarak kabul edilse de bilimkurgu yazarı olup olmadığı hâlâ tartışılır. Romanları, yaşadığı çağın üslubuyla yazılmış olmasına rağmen, o dönem kimsenin hayal edemeyeceği şeylerden söz eder. Jules Verne sadece bilimkurgu türünü yaratmakla kalmaz, bilim adamlarına neleri hayal edebileceklerini de gösterir.

TÜRKÇE’DE JULES VERNE
Görünmez Adam’ın edebiyata, H. G. Wells’in Görünmez Adam romanıyla girdiği düşünülür, ama görünmeyen bir adamın romanını yazan ilk kişi Jules Verne’dir. Ve yapıtının adı da: Wilhelm Storitz’in Sırrı’dır. Jules Verne, diğer romanlarında olduğu gibi, bilimin kötü emeller uğruna kullanılmaya başlandığında neler olabileceğini anlatır. Romandaki görünmez adamımız, babasının icat ettiği görünmezliği; âşık olduğu ama bir türlü kendisini sevdiremediği bir kızı elde etmek için kullanır ve bu nedenle de birçok sorun yaşanır. Pek çok romana ve öyküye konu olan İstanbul da, Jules Verne’in İnatçı Keraban adlı romanında geçer. Bir tütün tüccarı olan Keraban Ağa’nın bir inat uğruna neler yapabileceğini anlatan roman, İstanbul’dan Karadeniz’e kadar süren bir geziyi anlatır.

Jules Verne’in Türkçe’deki macerası sıkıntılı olur. Uzun yıllar kitapları farklı yayınevlerinden sadeleştirilerek yayımlanır. Hatta bazı yayınevleri sadeleştirmeyi yaparken onları, çocuk kitapları serilerinden yayımlarlar. Ondan sonraki yıllarda da ‘çocuk kitaplarının usta yazarı’ gibi sıfatlar eklenmeye başlanır adının önüne. Bu elbette yazara karşı yapılan bir haksızlıktır. İthaki Yayınları yıllar önce yazarın tüm eserlerini ‘sadeleştirmeden’ yayımlamaya başladı. Hatta çok bilinmeyen bir kitapla yola çıktılar. Jules Verne’in, Flanders yakınlarındaki Quiqendone adlı küçük bir kasabanın, 1800’lü yıllara ait garip hikâyesini anlattığı Doktor Ox’un
Deneyi’ni yayımladılar.

İthaki Yayınları, Jules Verne yayımlamaya devam ediyor. Daha önce Altın Kitaplar’dan Nihan Önol çevirisiyle yayımlanan Piyango Bileti adlı roman yeniden İthaki’den yayımlandı. Romanda, otel işleten Norveçli Hansenler yakın zamanda kızlarını evlendireceklerdir. Görünürde sakin olan yaşamları zamanla bir kabusa dönüşür. Evlilik için gerekli parayı bulmak üzere denize açılan damat namzedinden bir türlü haber gelmez, sıkıntı çoğaldıkça çoğalır.

Jules Verne, hiçbir hikâyesini çözümsüz bırakmadığı gibi burada da insanları önce belaya sokup sonradan çözümleri yaratacaktır, ama bunu yine kimsenin aklına gelmeyecek bir tarzda yapar. İşte o da bunun için 19. yüzyılın en çok hayal kuran adamı, Jules Verne değil midir?