İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Tam Aziz Nesin’lik olaylar…

“Tam Aziz Nesin’lik olaylar…”

Sevengül SÖNMEZ

Aziz Nesin kendisiyle cesurca alay edebilen, gündelik yaşamı gülmece öğesiyle ustalıkla çözümleyebilen, yaşanan korkunç olayları son derece irkiltici biçimde “alaya alabilen” bir yazar. 7’den 70’e her kesimden insanın onu kendine yakın bulması başka nasıl açıklanabilir ki!..

Aziz Nesin’in mizahçılığı hakkında ilk sorulacak soru, bence, “Aziz Nesin’in mizahının kaynağı nedir?” olmalıdır. Bu soruya vermeye çalışacağımız yanıtlar, onun mizah anlayışını ortaya koyacağı gibi, onu çağdaşlarından/ benzerlerinden ayıran özellikleri ve unutulmayışını da açıklayacaktır sanırım.

Aziz Nesin mizahının kaynaklarından ilki ve en güçlüsü, geleneksel mizah anlatılarıdır. Nasrettin Hoca fıkralarında, Karagöz ve ortaoyununda karşılaştığımız söze dayalı şaşırtmacalar, komiklikler ve taklitler onun eserlerinin vazgeçilmez motifleridir. Hemen her kitabında, halkın ortak belleğinde yer edinmiş kişilerden izler taşıyan kahramanlar yaratmakta ve bu yolla anlattıklarını halk için tanıdık kılmaktadır.

Halk şiirinin en sert türü sayılabilecek taşlamalar da Aziz Nesin mizahının politik yanında önemli bir rol oynar. Markopaşa’da yazdığı taşlamalar, −o günün Türkiye’sinde olup bitenleri bilmeden zor anlaşılır metinler olsa da− öfkenin hicve, zaman zaman da alaya dönüşmesinin örneğidir.

Aziz Nesin’in mizahının diğer önemli kaynağı da siyasal eleştiridir. Eleştirilecek durumun gülünçlüğü kadar, Aziz Nesin’in olaylara bakışı ve memleketin politik olarak yaşadığı süreçler de bir araya gelip Nesin’e özgü
bir mizah anlayışı doğurur. Öyle ki bu anlayış, uzun yıllar boyunca Türk mizahının en güçlü damarını oluşturmuştur.

Aziz Nesin 1940’lara doğru giderek Nazi Almanya’sına benzemeye başlayan Türkiye’de yaşanan korkunç olayları, son derece irkiltici bir biçimde “alaya alır.” Tan Matbaası baskınından sonra adı Tan olan eczanelerin An Eczanesi, adı Tan olan kasapların Şan Kasabı haline gelişini o kadar sıradan bir olay olarak anlatır ki, bu “rahatlık” insanın olup biten karşısında dehşete kapılmasına neden olur. Aziz Nesin özellikle siyasal alandaki mizahında soğukkanlı ve sert bir dile sahiptir. Zekâsının en parlak yanlarını da bu alanda sergilemiştir.

O eserlerinin neredeyse tamamında ortalama insanın halini anlatır. Bu ortalama insan aç, yoksul, kimsesizdir. Zulüm ve baskı görmekte, akıl dışı
olaylara maruz kalmaktadır. O bu durumun benzerlerini defalarca yaşadığı
için olsa gerek, durumla alay etmekten, kendi kendisiyle dalga geçmekten hiç sakınmaz. Tepkilerini siyasal bir kimlik olarak ya da öğretmen olarak değil de, sıradan bir insan olarak vermekten de geri durmaz. Politik eleştiride ve mizahta büyüklük hezeyanlarına kapılmaz ve durumu çok açık biçimde ortaya koyar.

Onun gülmecesini eşsiz kılan yanlarından biri de bu kendi kendisiyle alay edebilme halidir. O her durumdan gülmece üretebilir. Dolmuşta yolculuk edenler, bir bilet kuyruğunda bekleyenler ya kendi aralarında konuşan iki kadın kolayca onun gülmecesinin parçası oluverir. Bu özelliği Hüseyin Rahmi’den devraldığı bir miras gibidir. Nesin’in gülmecesine Hüseyin Rahmi’nin üst perdeden devamı demek yanlış olmayacaktır. Hüseyin Rahmi’nin sokağa çıkardığı ve sokak ağzıyla konuşturduğu insanları o, her
haliyle dile getirir ve buradan büyük bir gülmece üretir. Gündelik dili tüm
olanaklarıyla kullanır ve kahramanları bu dilin olanaklarıyla eleştiri üretir.

Son derece iyi bir gözlemci olan Aziz Nesin’in mizah anlayışının üçüncü kaynağı işte bu gündelik yaşamdır. Başımıza bir şey geldiğinde, hem gülüp hem ağladığımızda, ortaya çıkan saçmalığı bir türlü çözemediğimizde ya da çözümü görüp ona bir türlü ulaşamadığımızda, yaşadığımız o olay için tam Aziz Nesin’lik dememiz, günlük yaşamın içinde her an başımıza gelebilecek
şeylerin onun gülmecesinin kaynağı olduğunu göstermektedir.

AZİZ NESİN’İN ÇOCUKLARI
Aziz Nesin’in çocuklara verdiği değer herkesçe bilinir. Kurduğu Nesin Vakfı, kitaplarının teliflerini Nesin Vakfı’na bağışlamış olması hep bunun göstergesi. Bir mizah ustası olan Nesin, çocukların mizah anlayışına da kavrayışlarına da hayranlıkla yaklaşır. Nesin bu hayranlığını en iyi, Şimdiki
Çocuklar Harika’nın sonuna eklediği “Bu Kitabın Yazarından Okurlarına İkinci Mektup”ta kendi satırları özetler: “Yaşlarınız küçük diye hiçbir gerçeğin sizlerden saklı kalmasından yana değilim. Büyüklerin kendi aralarında konuşup tartıştıkları her konu, sizlere de anlatılmalıdır. Hatta dünyanın karmaşık politika sorunlarını da, cinsel sorunları da öğrenmelisiniz. Çocukların anlayamayacakları hiçbir sorun yoktur.”

Evet, Aziz Nesin’e göre çocukların anlayamayacağı hiçbir sorun yoktur. Gerek çocuklar gerekse gençler için kaleme aldıklarında da görürüz bu bakışın izlerini. Söz gelimi Hayvanlar Takımı adlı öykü kitabında, kâh kendi
başına gelen kâh eşten dosttan dinlediği hayvan öykülerinden bir kitap çıkarmış, başa gelen bu anekdotları alegorik öykücüklere dönüştürmüştür. “Kedi mi İnsan İçin, İnsan mı Kedi İçin?” adlı öyküde mutluluğun olmazsa
olmaz bir yaşam koşulu olduğundan söz eder örneğin; “Ayıdan Alınacak Ders”te ise çevre temizliğine duyarlılıktan söz açar ya da “Bobicik” adlı öyküde kelimenin tam anlamıyla eli açık bir köpeğin hikâyesini döker ortaya. Daha neler neler… Ama henüz okumamış olanların kulağına daha fazla kar suyu kaçırmayalım, değil mi ama!

ÇOCUKLARA EN GÜZEL MASALLAR
Çocuklara En Güzel Masallar’ın adında sadece çocukların anıldığına bakmayın. Her masal severin keyifle okuyacağı bir kitap bu. Aziz Nesin halk söylencelerine, geleneksel masala sırtını verip onlardan aldığı destekle çağdaş ama döne dolaşa akan eski tip masalların tadını da taşıyan masallar kaleme almış. Bu masallarda da elbette bir Aziz Nesin’lik var. Zira padişahlar, uşaklar, efendiler, olmayan ülkeler arasında, haksızlıklara, adaletsizliklere, insanların ahmaklıklarına Nesince değinilmiş. İsteyen kendini masalların eğlencesine kaptırır, okur ve ardından unutur. İsteyen daha alt katmanlardaki bu mizahı keşfeder, okur ve gülümsemeye devam eder.

Arkadaşım Badem Ağacı ise Aziz Nesin’in şiirlerinden çocuklar için yapılmış bir derleme. “Çocukların anlayamayacakları hiçbir sorun yoktur,” düsturuna da sadık kalınmış. Barıştan, emekten, silahların gölgesinden, anti militarizmden, yoksulluktan, yoksunluktan, umuttan, arayıştan, kısacası bu dünyaya dair ne varsa ondan söz eden bu şiirler durulukları, yalınlıklarıyla çocuklara bize söylediklerinden daha çok şey söylüyor olabilir. Ya da Aziz Nesin’in dediği gibi, çocukların henüz yitirmedikleri “özdenlik”leri sayesinde, söylenenlerin daha fazlası hedefine ulaşıyor olabilir. Kim bilir?..

Hayvanlar Takımı
Aziz Nesin
Resimleyen: M. Delioğlu
Nesin Yayınları / 87 sayfa
Şimdiki Çocuklar Harika
Aziz Nesin
Resimleyen: Semih Poroy
Nesin Yayınları / 225 sayfa
Show More