Mesnevi’den günümüze taşanlar…
Öznur ŞAHİN
Refik Durbaş’ın Biri Dev Biri Pire’si çeşit çeşit hayvanın konuştuğu, türlü türlü olayın anlatıldığı, kendisi ince, mesajları katmerli bir masal kitabı. Durbaş, Mevlana’nın Mesnevi’sinden bazı masalları günümüz Türkçesiyle çocuklar için yeniden yazmış.
Ormanlar kralı aslanın, kurnaz tilkinin, kendini beğenmiş farenin, Ay’dan korkan kocaman filin dile gelip konuşması karşısında hayrete düşmeyin! Çünkü bir fabl ile karşı karşıyasınız. Refik Durbaş’ın Biri Dev Biri Pire’nin başında tanımını yaptığı gibi, “fabl” insanların dünyasına ait soyut meselelerin, hayvanlar veya bitkiler arasında geçmişçesine somutlaştırılarak anlatılmasına dayalı bir anlatım yöntemidir. Bu yönüyle, oyuncaklarını konuşturarak oyunlar kuran, hikâyeler anlatan çocukların hayal dünyasına belki de en yakın türdür.
Fabllarda birbirine zıt kavramlar çatışma içinde ele alınarak, anlatılan olayın sonunda bir ders çıkarılması beklenir. Deve ile farenin dostluğunun anlatıldığı “Kendini Beğenen Fare” başlıklı masalda, fare fareliğine bakmadan devleşme arzusundadır. Deve ile çıktıkları gezide, devenin yularını eline alan fare, küçücük cüssesine aldırmadan böbürlene böbürlene arkadaşı deveyi peşinden sürükler. Fakat kendini dev aynasında gören fare, gürül gürül akan bir nehri aşmak zorunda kaldıklarında hatasını anlar ve deveden özür diler. Böylece, masalda herkesin kendini bilmesi gerektiği öğüdü verilir.
KUYRUĞU PULLU AYI
Fabllarda insanlara da yer verilir. Mesnevi’de “Ayının Dostluğu” olarak anlatılan olay, Biri Dev Biri Pire’de “Avcı ile Ayının Dostluğu” başlığı ile verilmiştir. İnsanların dünyası ile hayvanlarınkini karşı karşıya getiren bu masal, adından da anlaşılacağı gibi, dostluk üzerinedir. “Kuyruğu Pullu Ayı”nın hayatını kurtaran avcı ile ayı dost olurlar. Ayı, avcıya duyduğu minnet duygusuyla onu koruyup kollamayı kendine görev edinir. Bunu gören avcının arkadaşı ise avcıyı ayının dostluğu konusunda uyarır: “Ahmakların sevgisi insanı aldatır. Ahmakların dostluğuna pek güven olmaz.”
Kitaptaki, “Fare ile Arkadaşı Kurbağa”nın öyküsü de “Avcı ile Ayının Dostluğu”na benzer. Fare, arkadaşı kurbağaya her ihtiyaç duyduğunda ulaşabilmek istediği için uzun bir ipin bir ucunu kendi, diğer ucunu da kurbağanın ayağına bağlar. Sonunda karga fareyi kaptığında, ipin ucundaki kurbağayı da kapmış olur.
Avcı da kurbağa da kendilerinden olmayan bir türle dost oldukları için hayatlarını kaybederler. Yalnız Durbaş’ın masallarını Mesnevi’dekilerle karşılaştırınca şöyle bir fark ortaya çıkıyor: Mesnevi’de verilen mesajın açık ve keskinliğine karşılık, Durbaş’ın masallarında çocukların çıkaracağı ders daha belirsiz bırakılmış. Çünkü bu masallarda modernist kurmacanın izleri var. Yani ne ayı ne kurbağa, ne de fare, Mesnevi’deki gibi insan ve hayvan ayrımının keskin karşıtlığı üzerinden anlatılmış; Durbaş bu hayvanlara iyi ve kötü yönleriyle birer karakter vermiş. Oysaki Mesnevi’de dünyevi olandan manevi anlamların da çıkarılması beklendiği için bu ayrımlar genellikle verilmek istenen mesajı ortaya koyacak kadar açıktır. Oysa biz Durbaş’ın masallarını okurken avcıya üzüldüğümüz kadar kötü niyetli olmayan ayıya da, kendi ölümüyle beraber arkadaşı kurbağayı kurban eden fareye de üzülüyoruz.
Biri Dev Biri Pire hem Mevlana’nın Mesnevi’sini hem de fabl türünü genç okurlara tanıtan okuması çok keyifli bir kitap. Ormanın derinliklerinde ormanlar kralı aslanların, akıllı tavşanların ve ahmak eşeklerin başlarına gelenler, bize ormanın gizemli dünyasının kapılarını açıyor.
