Çocuklara ve gençlere insan hakları
Nilay YILMAZ
Gençlere hitap eden Pusula ile 6-13 yaş arası çocuklara hitap eden Pusulacık, birer insan hakları eğitimi kılavuzu. Kolektif bir çabayla ve ciddi araştırmalar temelinde oluşturulan kitaplar, çocuklar ve gençler arasında insan hakları bilincini interaktif yollarla geliştirmeyi hedefliyor.
Avrupa Birliği’nin siyasete dair tutumlarla ilgili araştırma sonuçları, gençlerin siyasete karşı kayıtsız ve ilgisiz olduklarına dair genel kanıyı tersine çeviriyor. Bu araştırma sonucunda, yaptıkları çalışmalarda ve eğitim süreçlerinde ortak sorumluluk aldıklarında, işlenen temalar anlamlı ve ilgi çekici bir şekilde sunulduğunda, gençlerin enerjilerini bu alanda kullanmakta aslında oldukça istekli oldukları ortaya çıkmış. Bu ve buna benzer araştırmalar sadece işsizlik ve suç konusu gündeme geldiğinde anımsanan gençlerin, aslında pek çok alana ilgi duyduklarını söylüyor. İnsan haklarının korunmasında, çevre bilinci mücadelesinde, ırkçılık ve cinsiyet konularında eşit olmayan uygulamalarla karşılaştıklarında, hükümetlerinin aktif olmasını istedikleri anlaşılıyor.*
HAKLARIMIZ İHLAL EDİLDİĞİNDE
Şiddet, yoksulluk, küreselleşme, çevre, kanunsuzluk, ekonomik eşitsizlik gibi her sorunda insan hakları ihlalleriyle karşılaşıyoruz. Farklı değer sistemleri ve ideolojiler bu sorunları farklı şekilde algılıyor ve sunuyor. Görüş çatışması olarak ortaya çıkan bu algı farklılıklarına bakış, temelde aynıöfkelere dönüştürme, kırgınlık, kızgınlık, gücenme, içine çekilme, haksızlığa uğrama ya da aşağılanma duygularıyla hak arayışında olma ve kendimizi haklı çıkararak bu yolla üstün olma isteğimiz ve hevesimiz, zamanla bilinç kaybımıza neden olur. Şikâyet etme, eleştirme, yargılama ve etiketler yapıştırma ile devam eden bu süreçte direnç vardır; var olanla mücadele etme ve savaşma vardır. Oysa insan içten içe bilir ki direnç direnci yaratır ve en katı, değişime en fazla direnen yapılar en önce çökerler. Ama insan yine de kendini direnmekten alamaz ve gittikçe sertleşir; direnç gösterdikçe ve sertleştikçe kendini insanlardan, kendinden ve var olan durumdan ayırır. Ayırma hissi güçlendikçe, ayrı dünyalar düşüncesine bağlanır. Oysa ancak teslim olmakla, olanları kabullenmekle yaşama, değişime ve dönüşüme açabilir insan kendini. Ve elbette burada sözü edilen teslimiyet ya da tepkisizlik, eylemsizlik demek değildir; zayıflık da değildir, aslında gerçek güçtür. Çünkü eyleme geçmek kendiliğindendir. Hayatta kalmak için savaşmak değil, bilinçli ve farkında olmak önemlidir.
Pusula (Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu) ve Pusulacık (Çocuklar İçin İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu) işte bu bilinci yükseltmeyi, mevcut durumdaki algı ve anlayışı fark etmeyi, direnç göstermemeyi, aynı fikirde olmasa da kendinden farklı olana değer vermeyi ve eyleme kendiliğinden geçebilmenin koşullarını oluşturmayı amaçlayan kitaplar. Pusulacık’ın temel aldığı görüş, Alman sosyolog ve eğitimci Lothar Krapmann’ın, çocuklar “şimdi ve burada yaşamaktadır,” kavramıdır. İtalyan ressam Domingo Notaro’dan da duyduğum, “Çocuklar şimdimizdir, geleceğimiz değil. Şimdi yoksa gelecek de yoktur,” vurgusu ile çok örtüşen bu yaklaşım, sorun tespitinde ve çözüm arayışında çocukları/gençleri yok saymamaya dikkat çekiyor. Onlara günümüzün genç yurttaşları olarak bakmanın, kendi yaşamlarıyla ilgili pek çok konuda onları yetkin hak sahibi olarak görmenin gerekliliğini vurguluyor. Bir başka deyişle, onlara direnmemeye, onlarla ve sahip oldukları düşüncelerle savaşmamaya, aksine varlıklarını kabullenmeye çağırıyor.
SORUNLARA ADALETLİ ÇÖZÜMLER
Pusulacık, 2002’de Avrupa Konseyi tarafından geliştirilen Pusula’nın felsefesini ve eğitim yaklaşımını esas almış. Kitapların tek farkı, hedef kitleleri. Pusula gençlerin kendisine bizzat hitap ederken, Pusulacık 6-13 yaş grubu çocuklarla çalışan eğitimcilere ve anne babalara yönelik bir kitap. İnsan hakları eğitimi ile ilgili 40 etkinlik içeriği sunan, bunları oyunlarla ve farklı çalışmalarla destekleyen kılavuz, son 10 yılın insan hakları ve çocuk hakları tartışmalarında öne çıkan konulara (yurttaşlık, demokrasi, ayrımcılık, eğitim ve serbest zaman, çevre, aile ve alternatif bakım, toplumsal cinsiyet eşitliği, sağlık ve refah, medya ve internet, katılım, barış ve çatışma, yoksulluk ve sosyal dışlanma, şiddet vb.) odaklanıyor. Konular, çocukların aktif katılımı ile tartışılıyor; grup etkileşimleri, grup üyeleri arasındaki önyargılı yaklaşımları da azaltacak yöntem ve teknikler içeriyor. Rol oynama, öykü anlatma, tartışma, simülasyon, resim yapma, kolaj, oyun vb. yöntem ve teknikler etkinliğin konu başlığına ve zorluk derecesine göre çeşitlilik gösteriyor. Her etkinliğin başında, hedeflenen yaş grubu, odaklanılan konular, çalışmanın zorluk derecesi, grup büyüklüğü, malzemeler ve amaçlar/kazanımlar belirtiliyor. Ardından yönergelerle çalışmanın nasıl yapılacağı adım adım anlatılıyor. Çalışmaların içeriği ve uygulama yöntemleri kreş, çocuk yurdu, çocuk kampı, okul ve evde yapmaya uygun. Beş bölümden oluşan kitapta insan hakları ve haklar eğitimi, kitabın örgün ve formel olmayan ortamlarda nasıl kullanılacağı, 40 pratik etkinlik, temalarla ilgili arka plan bilgisi yer alıyor.
HEPİMİZ EŞİTİZ
Avrupa Konseyi tarafından 2007’de Compasito adıyla yayımlanan Pusulacık, İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları (ÇOÇA) tarafından 2010’da Türkçeye kazandırıldı. Kılavuzun hem orijinali hem de Türkçe uyarlaması, içeriğinin ve çıkış amacının ruhuna uygun olan yöntemle, yani bir ekip çalışmasıyla ortaya çıkmış. Bu “Dikte etme, model ol,” yaklaşımının etkinliklerde de vurgulanması, kitabı benzer kılavuzlardan farklı kılıyor. Tartışmalarda ve diğer uygulamalarda “kolaylaştırıcı” olarak görev alacak olan yetişkinlerin de bu süreçte belirlenen konuya dair kendi düşüncelerini, duygu ve önkabullerini analiz etmesine olanak vermesi açısından da kitap bir model olmayı sürdürüyor. Bu sayede, çocukların hem grup içinde yer alan arkadaşlarının hem de kolaylaştırıcı görevindeki yetişkinin görüşleriyle buluşması, bunları kendi görüşleriyle karşılaştırması, analiz etmesi, anlaması, hoşgörmesi ve çözüm sürecine bu farkındalıkları da dâhil etmesi mümkün oluyor. Bu da kitabın örtük kazanımlarından yalnızca biri.
Bugüne kadar 2000’den fazla eğitimciye ücretsiz dağıtılan kitabı edinmek isterseniz ÇOÇA’yla iletişime geçebilirsiniz. Kitapçılardan ücret karşılığında da satın alınabilen Pusulacık’ı ÇOÇA’nın internet sayfasından kitap formatında indirmek de mümkün. Pusula’ya da aynı şekilde ulaşabilirsiniz.
HOŞGÖRÜ ÖĞRETİLEBİLİR Mİ?
Gençlerle İnsan Hakları Eğitimi Kılavuzu – Pusula da açık ve katılımcı bir üretim sürecinin ürünü. E-posta ve internet aracılığıyla yapılan duyuru ile oluşturulan referans grubunun, kitabın yazarlarını süreç boyunca desteklemesi, bu kılavuzun sadece Avrupa’da değil dünya üzerindeki farklı ülkelerde de kolaylıkla kullanılmasına olanak vermiş. Alanlarında uzmanlığa sahip gençlik örgütlerine danışmak, onları ilk aşaması. Biliyoruz ki eleştirel düşünceye, savunuculuğa, sorumluluğa, hoşgörüye ve başkalarına saygıya dair tutumlar ve değerler öğretilemez, bunların mutlaka deneyimlenmesi gerekir. Ve yine biliyoruz ki hakların temel insan ihtiyaçlarından kaynaklandığını anlayan, başkalarının düşüncelerine direnç göstermeyen ve onlara empati duyup anlamaya çalışan bir çocuk ya da genç ancak, kendisi kadar başka insanların da haklarının savunulması adına sorumluluk üstlenebilir. O yüzden direnç göstermekten çok, gücünü kendine benzemeyene değer vermekten alan bir algı oluşturabilme çabasıdır aslolan. Çatışmadan, savaşmadan ve direnç göstermeden gerçekleşen “kendiliğinden eylemleri” besleyecek arkaplan bilgisi, görgüsü ve algısı; bireye bilinçliliği ve farkında olmayı kazandıracak Pusula ve Pusulacık gibi kılavuzların, bunu kullanan gençlerin ve yetişkinlerin çoğalması ile mümkün olacaktır. Çünkü bir başka dünyaya ancak bir başka algı biletiyle yolculuk edebiliriz.
