Matematik ve edebiyat bir araya gelince…
Ceyhan USANMAZ
Herman Amato, Alis Karar Veriyor adlı kitabında matematik ile edebiyatı bir araya getirme çabalarına güzel bir örnek vermiş. Olasılık, permütasyon-kombinasyon konularını, merkezine Alis’i oturttuğu bir hikâye formatında anlatarak matematiği “sevimli” hâle getirmeyi başarmış.
Olasılık problemleri, permütasyon-kombinasyon konuları gerçekten de ilk bakışta pek kolay değildir. Zarlar, yazı-turalar, bir torbadaki kırmızıbeyaz-siyah toplar ya da bilyeler; problemlerde gözlerimizin önünde adeta anlamsızca uçuşurlar… Bir torbada 5 kırmızı 4 beyaz bilye vardır. Torbadan çekilen bilye torbaya geri konmamak üzere art arda üç bilye çekiliyor. İlk iki bilyenin kırmızı, üçüncüsünün beyaz olma olasılığı kaçtır? Hadi bakalım… Hepsinin bir formülü var elbette ama sınavlar, hatta okul bittikten sonra da o formülleri hatırlayacağımızın garantisini verebilir misiniz? Bu problemlerin aslında bizden beklediği iki şey var: biraz farklı bir düşünme tarzı ve hemen ezberden hareket etmeden önce okuduğumuzu daha iyi anlamak.
MASAL HAVASINDA
Herman Amato, Alis Karar Veriyor isimli kitabında işte bu “zor” konuları bir masal havası vererek anlatma yolunu seçmiş. Alice Harikalar Diyarında hikâyesinden yola çıkarak yarattığı karakterine Alis adını vermiş ve onu Harikalar Okulu’na göndererek sayılar üzerinde biraz düşünmeye teşvik etmiş. Bizler de elbette bu yolculukta Alis’in peşine hiç tereddüt etmeden düşüveriyoruz.
Herman Amato, kitabının başında çok güzel bir şekilde özetlemiş kitabının içeriğini. Diyor ki: “Eserin içinde içiçe iki kitap vardır: Biri bir masal, diğeri karar verme ile yakından ilgili bir matematik konu. Yazarın isteği okurun masal zevkinden matematik zevke atlamasıdır. Hem güzel sanatla ilgilenenlerin hem de bilim severlerin ne kadar ortak yönleri olduğu düşünülerek kitap ele alınmıştır. Konuyu inceleyenler bir süre sonra kendilerine korkunç görünmüş olan matematiğin ne kadar zevkli ve basit olduğunu anlıyacaklardır. Matematiği sevenlerse modern hayatta matematiğin ne kadar geniş bir rolü olduğunun ve kendi güvenlikleri için onu nasıl kullanmaları gerektiğinin bilincine varacaklardır.” Gerçekten de olasılık, permütasyon-kombinasyon konuları-nı, merkezine Alis’i oturttuğu bir hikâye formatında anlatarak matematiği “sevimli” hâle getirmeyi başarmış Amat ama elbette sayılarla bir aradayken bizden biraz kâğıt-kalem kullanmamızı da istiyor.
Yine de Amato’nun gerçek amacı problemlerin çözümü için kısa yollar önermek, formüller vermek değil, farklı bir düşünme tarzı kazandırarak işleri kolaylaştırmak. Hatta hayata farklı bir bakış kazandırmak. Olasılık problemlerinin, permütasyon-kombinasyon konularının temelinde düşünmenin ve karar vermenin yer aldığını çok iyi bilen Herman Amato, işin felsefi yönlerine de vurgu yapıyor kitabında. Altı iki defa çizilecek kimi “aforizmavari” cümlelerle ve hatta şiirlerle destekliyor anlatımını.
ŞİİR VE MATEMATİK
Örneğin Can Yücel’e mi ait olduğu, yoksa Herman Amato’nun olup da Türkçeye Can Yücel’in mi çevirdiği konusu tartışmalı şu şiiri birkaç defa okumakta fayda var: “En uzak mesafe / Ne Afrikadır ne Çin ne de Hindistan / Ne seyyareler ne de yıldızlar / Geceleri ışıyan / En uzak mesafe / İki kafa arasındaki mesafedir / Birbirini anlamayan.” Ya da şu şiiri: “Çok garip bir ev tanıdım. / Orada / İnsanlara değer veriyorlardı / Eşyalardan ziyade.”
Türkiye’de ilkokul öğrencilerine okumayı kolay öğretmek amacıyla geliştirilmiş, o unutulmaz Cin Ali serisinin yakın bir zaman önce yeniden yayımlanması, burada tanıttığımız sahaflık kitapların da belki bir gün yeniden yayımlanarak daha kolay ulaşılır hâle gelmeleri yönündeki beklentimizi yükseltti. Umarız Herman Amato’nun kitabı da bir gün yayınevlerinin dikkatini çeker…
