İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Hayatı değil de neyi anlatayım?..

Hayatı değil de neyi anlatayım?..

Zarife BİLİZ

Çöp Plaza’da çöp toplayarak karnını doyuran çocukların yaşamına eğilen Miyase Sertbarut, son kitabı Buz Bebekler’de yetiştirme yurdunda büyüyen “buluntu bebek” Ece᾿nin hikâyesini anlatıyor. Ece bize “Lülüfer” adını verdiği günlüğüyle sesleniyor.

Miyase Setbarut, çocuk ve gençlik edebiyatında elini taşın altına sokmaktan çekinmeyen yazarlarımızdan. Çöp Plaza’da çöp toplayarak yaşamaya çalışan çocukların hayatını anlatmıştı. Yeni kitabı Buz Bebekler’de ise yetiştirme yurdunda büyüyen çocukların hayatına eğiliyor. Ne annesini ne babasını bilen, kimliğinde yazdığına göre Yıldız anne ile Kaya babadan olma, dünyaya adeta atılmış bir çocuğun, 13 yaşındaki Ece’nin öyküsünü anlatıyor. Ece sesini bize, onun için hayatın olumlu olumsuz her türlü anlamını içeren, yurdun bahçesindeki “Lülüfer” havuzunun adını verdiği günlüğüyle duyuruyor. Yazarın araya girmemeyi başardığı bir söyleşi bu, anlatıcı ile okur arasında geçiyor. Çöp Plaza üzerine yaptığımız bir söyleşide “merhamet yorgunluğu yaratmadan” yazmaktan bahsetmişti Miyase Sertbarut. Evet, Ece’nin öyküsü de, tüm burukluğuna rağmen, merhamet yorgunluğu yaratmıyor. Çünkü Ece bizim merhametimize ihtiyaç duymuyor. İyi ki öyle! Ece’yi yaşama, yaşamı Ece’ye hakkıyla iade eden Sertbarut’a teşekkür ediyoruz. Bu gerçekten şahane…

Buz Bebekler’de yetiştirme yurdunda büyüyen Ece’nin hikâyesini okuyoruz. Ece’nin sesi bize “Lülüfer” adını verdiği günlüğü üzerinden ulaşıyor; o kadar sahici, o kadar içten bir ses ki insan zaman zaman bunun otobiyografik bir roman olabileceği kanaatine kapılıyor. Bildiğim kadarıyla öyle değil ama, siz “normal” bir aile içinde yetiştiniz, değil mi?

Türkiye’de aileler genel olarak ne kadar normalse (!) o kadar normal bir ailede büyüdüm ben de. Sizde otobiyografi hissi uyandırmasına sevindim, çünkü Buz Bebekler’i yazarken ben sahiden on üç yaşında, Ece adında bir kız olduğuma inandım. Her kelimeyi iliklerime kadar yaşanmışlık hissiyle kullandım. Başka türlü anlatamam, başka türlü anlaşılmaz diye düşündüm. Dışarıdan biri gibi, üçüncü biri gibi yazamazdım; o isyanı, öfkeyi, kimsesizliği ancak o rolü gerçekten oynarsam karşımdakine aktarabilirdim.

Yetiştirme yurtlarıyla ilgili yeni olmasa da gözlemlerim vardı. Bunları romanda kullandım. Lisede yurtlu arkadaşlarım olmuştu, onları anımsadım; internet bloglarında dolaştım, bazı kitaplar okudum, sonuçta Buz Bebekler ortaya çıktı.

Ece’nin hikâyesi nasıl oluştu kafanızda? Ece’ye, yani annesini ve babasını hiç tanımamış, kendisine yakınlık gösteren, gülümseyen her kadına “… Anne” demeye alışmış bir “yurt çocuğuna”, onun kafasının içinden konuşabilecek denli yakın olmayı nasıl becerdiniz?

İnsan bir kez başkasını oynamanın tadına varmışsa ve kendinden de bıkmışsa rolünü sahici kılmak istiyor. Yazmak bana bu olanağı sağlıyor. Herkes olabilirim, diye düşünmeye başlıyorsun. İyi de olabilirim kötü de, ölen de olabilirim öldüren de… Annemin öğüdü hep aklımda, “Her şeyi öğren, duvar deliğine sok,” derdi, “bir gün oradan çıkarır ve kullanırsın.” Gördüklerimi, duyduklarımı, okuduklarımı sakladığım duvar deliklerim var. Ve bu oyuklarda en çok da insanlar var.

Ece ilk sayfayı yazmaya başladığında, ileride karşımıza nelerin ve kimlerin çıkacağından emin değildik ama seziyorduk. Ece yazdıkça ben onu daha iyi anlamaya başladım. Yazdıkça kolaylaştı. Yapboz gibi parçalar yerini buldukça, resim görünmeye başladıkça, onun kafasıyla konuşmam, dünyayı onun gözünden görmem zor olmadı. Tüm romanlarımda da izlediğim yol bu, önce kabaca, hızla, yalan yanlış yazıyorum. Sonra okumaya başlıyorum ve karakterlerin ruhunu içimde canlandırıyorum. Onlar benim gözümde gerçekliğe ulaştığında cümleleri düzeltiyor, duygularını, tepkilerini, isteklerini, hayallerini yeni baştan yazıyorum.

Yurt yaşamındaki düzenlemelere dair de pek çok ayrıntı var kitapta. Normalde hiç düşünmediğimiz şeyler, normal bir aile yaşamı dışında olmanın getirdiği pek çok bilinmeyen ayrıntı… İstedikleri bir şeyi satın alabilirler mi, harçlıkları var mıdır, tatillerde ne yaparlar, doğum günlerini kutlarlar mı, birbirleri aralarındaki ilişkiler nasıldır? Tüm bu ayrıntılar kurgunun içinde mevcut. Bu tür bilgilere ulaşmak için yetiştirme yurtlarını mı ziyaret ettiniz?

Yakın zamanda bir ziyaretim olmadı. Eskiye dair gözlemlerim vardı. Sağlık meslek lisesinde okudum ben, son sınıftayken stajlar zorunludur bu okullarda. Staj alanlarımdan biri de yetiştirme yurduydu. Bacağa sarılan çocukları orada tanıdım. Yine bu yurtta kalan kız arkadaşlarım vardı aynı sınıfta okuduğumuz. Onların çoğu zaman Türkiye standartlarına göre konfor sayılabilecek olanakları olduğunu görürdüm. Yakın arkadaşlarımdı ve yurtta, kampta neler yaptıklarını bana da anlatırlardı. “Müdür Baba” hitabını ilk onlardan duymuştum. Yatılı bir lisede dört yıl yaşamak da bu türden devlet kurumlarının işleyişi hakkında az çok fikir veriyor insana.

Ece’nin anlatısına baktığımızda yurtta yaşayan çocukların maddi ihtiyaçları gayet iyi karşılanıyor. Tek eksileri anne baba sevgisi, ilgisi, gerçek bir evin verebileceği mahremiyet ve sıcaklık. Bir açıdan iyi bir tablo bu; devletin bu çocukların temel ihtiyaçlarını gerektiği gibi karşılıyor olması. Yurt en az bir “ev” kadar güvenli bir yer olarak tasvir edilmiş. Durum gerçekten böyle mi peki?

Evet, maddi yönden ülke geneline göre iyi durumda olduklarını söyleyebiliriz. Sevgi ve aile eksikliğinin farkında olan bakanlık son yıllarda “sevgi evleri” de oluşturdu. Yurt yerine gerçekten ev gibi düzenlenmiş apartman daireleri bunlar. Sekiz on çocuğun bir “anne” ile yaşadığı evler.

Yurtlarda güvenlik sorunları var, doğru ama onları da yazsaydım çok daha karanlık bir kitap çıkardı ortaya. Sık sık değişen eğitimsiz personelle, duyarsız müdürlerle, kendi “bela çocuk”larını evden uzak tutmak isteyen ebeveynlerle hiçbir yer güvenli olamaz zaten.

Kitapta cinsel taciz temasına da iki farklı olay üzerinden dokunmuşsunuz. İki olayda da taciz, genelde gerçek hayatta olduğu gibi, yakından, tanıdık kişiler üzerinden geliyor. Birinde aile içinden, birinde aile dışından. Bu zorlu temayı kitabınıza dâhil etmeniz hakkında neler söylemek istersiniz?

Aslında bütünüyle bu temayı yazmak istemiştim. Kafamda epeyce gezdirdim, bunu anlatmanın çocuklara da bana da ağır geleceğinin farkındaydım.

Ama çocuk tacizlerinin, tecavüzlerinin istatistiği kabardıkça kabarıyor ve üstelik veriye dönüşmemiş olayların fazlalığı da herkesçe tahmin ediliyor.

Bu romanın ilk filizleri, haberlerde duyduğum kısaltılmış adlarla kıpırdamaya başlamıştı. Taciz, tecavüz haberleri, yetiştirme yurtlarıyla ilgili olumsuzluklar… Utanılan bir durumdu ve adlar bu yüzden kısaltılıyordu. Harfleri eksiltmenin utancı azaltmadığını düşündüm. Yazmak istedim, harfleri ben çoğaltayım istedim, uygun dili yakalarsam başarırım diye düşündüm. Bu tema üzerine birkaç roman okudum. Bize özgü bir şey yakalamalıydım, polis sorgularının yer aldığı bir araştırmayı okudum. İşin içinden çıkamıyordum, editörüm Burhanettin Düzçay’a da danıştım. Sonunda romanın bütünüyle taciz odaklı değil de onu da içeren bir yapıda olması gerektiği sonucuna vardım.

Cinsel taciz ne yazık ki hayatın içinde var, çocuk televizyonu açsa, internette dolaşsa okuyor böylesi olayları. Hayatı değil de neyi anlatayım? Balonları patlatan Fidan, gerçek hayatta, el biçimindeki balonların oluşturduğu koridordan geçemeyen gerçek bir çocuk. Yazar Koray Avcı Çakman anlatmıştı bana. Bir okulda yaşanmış, bütün çocuklar tören gereği bir balon koridorundan geçecek; herkes geçer, bir çocuk geçemez ve ağlamaya başlar. Durum soruşturulur. Bütün balonlar eldir ve çocuğun gözünde o eller dedesinindir. Evdeki taciz böylece ortaya çıkartılır.

Diğer olay, medyada yer alan, yine gerçek bir haberdi. Çocukların şikâyeti üzerine evinde arama yapılan bir öğretmenin bulundurduğu çok sayıda resim, film ortaya çıktı. Bunlar ne yazık ki çoğalmakta. Yazmak istedim, farkındalık yaratma isteği belki, uyarı olsun diye belki. Yazılmasından çekinildiği için yazmak istedim belki.

Ece günlüğüne yurdun bahçesindeki nilüfer havuzuna atıfla “Lülüfer” adını veriyor. O havuzdan, o çiçekten yüklü bir imge kuruyor. Ölüm, yaşam, sevgi, nefret, anne, baba, kardeş; tüm manaları içeren bir havuz bu. Bu havuz anlatınıza nasıl dâhil oldu?

Hayatımda bir kez nilüfer havuzu gördüm… Ankara Üniversitesi Tandoğan kampüsünde. Çok güzeldi, çok etkileyiciydi, insan bir yığın anlamlar yükleyebilir böyle bir görüntüye. Yazmak; aklımdaki sözleri, resimleri birleştirmek benim için. Hangi parçanın nereden gelebileceğini önceden kestirmek zor. Beş yıl önce on dakika izlediğim o havuz en önemli imge oldu Buz Bebekler’de. Bundan 35 yıl önce staja gittiğim yetiştirme yurdu ana mekân oldu bu romanda. Farklı zaman dilimlerinden resimler bir araya geldi ve bambaşka bir resim doğdu.

Yurtta çocuklar belli bir yaşa geldiklerinde kendilerine gene belli bir yaşı aşmış çocuklardan bir kardeş seçiyorlar. Kendileri seçerek bir tür aile oluşturuyorlar aslında. Bir de aynı koşulları paylaştıkları için kendiliğinden doğan daha geniş bir “aile” teması var. Ece’nin “Biz kötü masalların çocuklarıyız Lülüfer. Ormana terk edilen köpekler gibiyiz. Bu yüzden birbirimizin korkusunu yakından hissederiz,” sözleriyle ifade ettiği bir aile bu. Bu farklı ailelerden biraz bahseder misiniz?

Buz Bebekler’i yazmadan önce beslenmek için okuduğum kitaplardan biri Şebnem İşigüzel’in Kirpiklerimin Gölgesi adlı kitabıydı. O kitapta ilk sayfada Karl Marx’tan bir alıntı yapmıştı yazar: “Ailesi olmayana ne mutlu!” Öyle acıtıcı bir durum ki bunun üzerine düşünmek. Sevginin, korunmanın, iyiliğin evi ya aile, öyle öğrendik ya, öyle hissetmeye çalışıyoruz ya… Peki, sokaktaki, yurtlardaki bu çocuklar nereden geliyor? Peki, neden aile içi tacizler çoğalıyor, neden kadınlar çocuklarının gözü önünde öldürülüyor? Aile cennet mi cehennem mi? Dünyanın en eski masallarından günümüz gepgerçek haberlerine kadar aile cehennemini okuyor, görüyoruz. Kitaptaki Ece de zaman zaman bunu sorguluyor. Fidan’ın cehenneminin farkında, Cem’in hem mezarlığa hem cezaevine ziyarete giden bir çocuk olduğunu görüyor. Adları güzel ama sebep oldukları durumlar vahim olan hayalî Yıldız anneler, Kaya babalar ve oduncular hep olacak. Ama mademki Karl Marx’ın rüyasından uzağız, mademki sistem aileyi destekliyor, o hâlde bu kurumun gerçekten “yuva” olabilmesi için uğraşmak gerekiyor, hem birey olarak hem devlet olarak.

Buz Bebekler zaman zaman, işte bu yüceltilen aileye özlemi dile getirse de, işler yolunda değilse reddetmeyi de bir seçenek olarak sunuyor. Arkadaşlarıyla, kendi seçeceği, kan bağı olmayan insanlarla da birlikte yaşamanın yuva sıcaklığında olabileceğini söylüyor.

Yurtta asıl olarak erkek çocukların kurduğu bir “İyilik Çetesi” var. Küçük kızı taciz eden dede gerektiği gibi cezalandırılmayınca devreye giriyorlar mesela, sadece kendi rahat ve güvenliklerini düşünen yetişkinlere güvenmedikleri için kendi adaletlerini kendileri sağlıyorlar. Yaptıklarının doğruluğuna, gerçek adalete, dolayısıyla haklılıklarına inanan, okuru da buna inandıran güçlü çocuklar bunlar… Siz de sonuna kadar onların yanındasınız…

Çocukluk döneminde insana en fazla rahatsızlık veren şeylerden biri adaletsizlik. Kardeş kıskançlığının temelinde yatan etkenlerden biri de bu olabilir. Çocuk dünya benim çevremde dönsün diye değil, sevgi ve ilginin dağılımında gerçekten bir adaletsizlik gördüğünden de hırçınlaşabilir. Ama yetişkinliğe adım atıldıkça bu tepki körelir; adına hoşgörü, kabulleniş, anlayış falan denerek duyarsızlık yüceltilir, böyle hissediyorum, çocukların bu yönünü seviyorum ve büyüdüklerinde de kaybetmemelerini istiyorum. Yazarken de elbette böyle çocukları sonuna kadar destekliyorum.

Dikkat ettim de kitapta tek bir olumlu yetişkin karakter yok aslında, öyle değil mi? Çocuklar yaralarını ya tek başlarına sarıyorlar ya da kimsesizlikten, bırakılmaktan doğan o “ruhsal aile”ye mensup diğer çocuklardan yardım alıyorlar.

Siz sorunca fark ettim, evet öyle gerçekten. Sümer Anne’yle Sema Anne olumlu yetişkinler olsa da kitapta az yer kaplıyorlar. Belki de yalancı yetişkinlerden bıktığım içindir. Bizim çocuk ve gençlik edebiyatımızda fazla yer kaplayan, yol gösterici, doğruyu bilen, iyi yürekli müdürlerden, öğretmenlerden, ana babalardan, onların ahlakçı tutumlarından doğan bir öfke olabilir. Bu sahtekârlıktan bunalıp çocukça bir adalet arayışına yönelmiş olabilirim. O kitapların kahramanlarından intikam almak istiyorum belki. Hey koca adam, hey koca kadın, sen aslında hiç de iyi biri değilsin, bana ne hakla yol gösterirsin demek istiyor olabilirim.

Son olarak, bu kitabı yazarken sizi en çok ne zorladı? Zorlandığınız, tıkandığınız yerler oldu mu?

Fidan’ı hangi kelimelerle konuşturacağım konusunda zorlandım. Zaten o da konuşamadığı için balonları patlattı, ama yine de birkaç kelime etmesi gerekirdi, bu beni uğraştırdı. Sonra Oduncu masalını anımsadığımda, masalda terk edilen çocuklarla yurtlu çocuklar arasında bağ kurduğumda, ağaca asılı kabağın sesini duyurmaya çalıştığımda, boğazın nasıl düğümlü olabileceğini söylediğimde, içimdeki çığlığı bazen bastırdım, bazen bastıramadım. Kendi sesimden, kendi kelimelerimden  korktuğum yerler çok bu kitapta.

Buz Bebekler  Miyase Sertbarut  Tudem Yayınları, 168 sayfa
Buz Bebekler
Miyase Sertbarut
Tudem Yayınları, 168 sayfa
Show More