Yaratıcı düşünme deyince…

Son yıllarda yaratıcı okuma alanında yapılan etkinliklerin görünür olması, yaratıcı okuma ve yazmaya yönelik etkinlik kitaplarının yazılması umut veriyor. Ancak bir ürünün yaratıcı bir sürece yol açabilmesi için hangi niteliklere sahip olması gerekir?

Nilay YILMAZ

Yazmak eğlencelidir. Yazmak neşeli ama kimi zaman da hüzünlüdür. Hele insan yazmak isteyip de nereden başlayacağını bilemezse epey sıkıntılıdır. Son yıllarda çıkan kitaplar sayesinde yazma sıkıntısı neşeye dönüşmeye başladı. Yazmayı öğrenmek, okumayla ve oyunla birleşince tadından geçilmez oldu.Genç Yazarlar Kulübü, yaratıcı yazma ve okuma uygulamalarıyla çocukları ve gençleri kulüp tadında ilerleyen bir sürece davet ediyor. Öykünün ne olduğu, adım adım nasıl öykü yazılacağı, nereden başlamak gerektiği ve kurmacanın bileşenleri ile başlayan kitapta yok yok. Resim yorumlama, çizgi öykülere diyaloglar yazma, fantastik olayları, macera ve gizem dolu öyküleri kurgulama, reklam metninden,günlüklerden ve görsellerden yola çıkarak yeni öyküler oluşturma ve daha nicesi bu kulübe üye olanlarla buluşmayı bekliyor. Kitapta yer alan boşluklar kitabın aynı zamanda yazma defteri olarak da kullanılmasına olanak veriyor. Yazmak bu kulübe üye olunca daha da şenleniyor. Çünkü bu eğlence, kitabın iPad uygulaması ile başka bir boyuta da taşınıyor. Yaratıcı yazma çalışmalarını kitaptan bağımsız olarak tablet üzerinde yapma imkânıyla ilk kez karşılaşıyoruz. Programı “online” marketlerden indirmek mümkün. Öykü Yazmayı Seviyorum, Mavisel Yener ve Aytül Akal’ın ortak çalışması. Birlikte şiir, roman ve tiyatro oyunları yazan Yener ve Akal, imece ruhuna bu kez çocukları da davet ediyor. Yazma işine gizem ve heyecan girince, kurgu içine kurgu da giriyor ve çocuklar Öykü Dedektifi ile ipuçlarının peşinde adım adım hedefe doğru ilerliyor. İki yazarın keyifli öyküleri tam da en heyecanlı yerinde kesiliyor ve çocuklar kalemi devralıp yazmaya devam ediyor. Kurgu içindeki kurgunun içinde başka bir kurguyla da ilerleyen kitap, yazmak isteyen çocuklara yazma sarmalını derinden duyumsatıyor, onları yaratıcı düşünmenin dehlizlerine çekiyor. Aynı başlangıçların farklı öykülere evrilmesi, yazarların metinde araya girmesi, birbirlerine laf atması, yazarlararası ve sözcüklerarası bu yolculukta öykü dedektifini heyecanlandırıyor. Biliyoruz ki dedektifler hedefe ulaşmazsa olmaz. Her bölüm sonrasında ipuçlarını derleyen, neler yapması gerektiğini anımsayan ve araştırmasına bu verilerin ışığında devam eden dedektif de korksa bile yoluna devam ediyor. Bu eğlence Mavisel Yener’e yetmemiş ki ardından Eğlenceli Şeyler kitabını da yazmış. Yine bir yaratıcı yazma ve yaratıcı okuma kitabı olan Eğlenceli Şeyler’de çocuklar ve gençler eğlene eğlene okuyor ve yazıyor. Okuma ve yazma süreci; sözcük oyunları, gazete haberlerinden öykü oluşturma, öyküdeki karakteri derinleştirme, aynı öyküyü farklı bakış açılarından yazma, öykü tamamlama, resim okuma, masal, çizgi roman, anı, bilmece, şiir, deneme, röportaj, mektup ve kitap tanıtımı yazma çalışmalarıyla da destekleniyor. Yazarın süreçte çocuklara rehberlik etmesi, onlara yazdığı öykülerle ilgili sorular sorup yaratıcı düşünme süreçlerine destek olması, birlikte yaratıcı imgelem çalışmaları yapmaları, okuma ve yazma becerilerinin ayrılmazlığını, biri olmadan diğerinin eksik olacağını gösteriyor. Bu birliktelik kitabın hem kitap hem de defter olarak tasarlanmış olması ile format olarak da vurgulanıyor.

DOĞRU YÖNTEMİ BİLMEK

Son yıllarda yaratıcı okuma alanında yapılan etkinliklerin görünür olması, yaratıcı okuma ve yazmaya yönelik etkinlik kitaplarının yazılması, yaratıcı düşünmeyi ölçmenin yollarını gösteren akademik çalışmaların artması umut veriyor. Klasik ve sıradan kompozisyon konuları içinde klişe söylemlerden bir türlü uzaklaşamayan çocukların yaratıcı düşünme becerilerini ortaya çıkarmalarına ve geliştirmelerine olanak verecek çalışmalarla buluşma olasılıklarının artması da heyecan verici. Ne var ki bu heyecan biraz da öğretmenlerin ve ebeveynlerin bu olasılığı çocuklarla buluşturmasıyla derinleşecek bir heyecan olarak görülmeli. Ve elbette bu alanda eserler üreten ve üretecek olan yazarlara da çok iş düşüyor. Yaratıcı düşünmenin pek çok aşamadan oluşan uzun soluklu bir sürecin ürünü olduğunu bilerek hareket eden, kavramı birkaç soru ve tekniğe indirgemeden derinleştiren örneklere gereksinim var.

HANGİSİ “YARATICI”?

Ancak yaratıcı okuma ve yazma çalışmalarının son yıllarda popüler olması beraberinde kirlenmeleri de getiriyor. Ülkemizdeki eğitim sisteminde bir türlü bir yere oturamayan yaratıcı düşünme becerilerini çocuklara ve gençlere öğretebilmenin akademik temelleri ne yazık ki oldukça eksik. Çocukların ürettikleri her renkli ve biraz da farklı bir ürüne “yaratıcı” demenin çocukların yaratıcılığına ve yaratıcı düşünme süreçlerindeki gelişimlerine ket vuran bir yaklaşım olduğunu düşünmüyoruz mesela. Öykünün başını verip sonunu tamamlamalarını istemek, “Onun yerinde sen olsan ne yapardın?” demek, “Buna bir başlık da sen öner,” ya da “Öykünün en sevdiğin yerini resimle,” diyerek yaratıcı düşünme becerilerini öğrettiğini düşünmek ülkemizde henüz oturmayan “yaratıcılık” kavramının sürekli yeniden üretilmesine ve yanlış yerleşmesine de hizmet ediyor. Yaratıcılığı tanımlayan pek çok ölçekten ve standart testlerden haberdar olmadan hazırlanan çalışmaların amaca hizmet etmesi düşük bir olasılık. Uygulamaların yaratıcılığın bileşenlerinden hangisini geliştirmeye yönelik olduğunu bilmeden yapılandırılması, yaratıcı okuma ve yazma çalışmalarından çıkan her ürünün “yaratıcı” diye alkışlanmasının uzun vadede kavramın sınırlarını daralttığını fark etmemiz önemli.

YARATICILIK SÜREÇLERİ

Çocuklardan öylece, kendiliklerinden yaratıcı olmalarını beklemenin aslında ayakları yere basmayan bir istek olduğunu görmek gerekir. Yaratıcı olmanın araçlarını ve becerilerini öğretmeden onlardan özgün bir ürün beklemek; sürecin her bir aşamasına (hazırlık, kuluçka, aydınlanma ve gerçekleşme) yönelik çalışmalar yapmadan ve elbette kullanılacak malzemede ve fikirlerde hâkimiyet kazandırmadan bunları rasgele kullanarak özgün bir şey üreteceklerini ummak oldukça naif bir yaklaşım olmaya mahkûm.Yaratıcılığın, “zaman”, “mekân” ve “yönerge” ile doğrudan bağlantılı olduğunu hesaba katmadan yapılan çalışmalardan, yaratıcılık tiplerini dikkate almadan sorulan sorulardan yola çıkan çocuklar ne kadar yaratıcı olabilir? Ya da yaratıcı düşünmenin akıcılık, esneklik, detaylandırma ve orijinallik bileşenlerine yönelik bir farkındalık uyandırmadan özgün bir ürün çıkarması nasıl beklenebilir? Çıkan ürünün başkaları tarafından “değerli” bulunmasının anlamı; özgünlüğün kişisel, sosyal ve tarihsel özgünlük bağlamında farklı düzlemleri olduğunun bilinmesi de dâhil olmak üzere, yaratıcı düşünme sürecinin bileşenlerinden habersiz bir eğitimci ya da yazar, öğrencilerin yaratıcı düşünme becerilerini nasıl geliştirebilir? Yaratıcı düşünme sürecine hâkim olmadan yaratıcı okuma ve yaratıcı yazma yapmak çocuklar için ne kadar açımlayıcıdır? Umarım eğitimciler, ufuk açan yaratıcı okuma kitaplarıyla ufuk açmayanları fark etme yönünde kendilerini besleyecek çalışmalarla buluşmaya emek ve zaman ayırma önceliği yaratırlar. Umarım gerek kitaplarda, gerekse yaratıcı okuma ve yaratıcı yazma etkinliklerinde ya da atölyelerinde yaratıcı düşünme süreci tüm bileşenleriyle bir bütün olarak ele alınır.