Başka ağaçlar, başka dostlar

Nilay KAYA

Çocuklara her şey yasak: Çorba içerken höpürdetme! Yemek yerken ağzını şapırdatma! Kimseyi taklit etme! Isırma ve tırmalama! Boğuşma, sonra güreşme! Leblebiden de toz yapma! Tabağı yalama! Sakın dil çıkarma! Hepsi de kesinlikle yasak!

1968 yılında yayımlandıktan sonra çocukların kalbini yakaladığı gibi yaraladı José Mauro De Vasconcelos’un Şeker Portakalı ve nesillerce okunmaya devam etti, etmekte. Brezilyalı küçük Zeze’nin yalnız ve yoksul hayatına kattığı hayali arkadaşı, bahçedeki şeker portakalı fidanı “Xururuguinho” ve hayali olmayan arkadaşı, mahallenin eksantrik ıssız adamı Portekizli Manuel Valaderes ile kurduğu dostluk sıklıkla rastlanmayacak türdendi. Zeze, bu hayali olan ve olmayan iki dostu sayesinde ailesi ve mahallesi dışında sadece ona ait olan bir dünya kuruyor, çocukluğunun temel evrelerinden birini bu dünyada yaşıyor, büyümeye ve kendini bulmaya giden yolda kalıcı adımlar atıyordu.

1965 tarihli bir Almanca klasiği olduğu halde Türkçeye ilk kez Final Yayınları tarafından yakınlarda kazandırılan, Mira Lobe’nin Elma Ağacında Bir Büyükanne adlı kitabı, Şeker Portakalı’yla benzer bir adı ve benzer bir temayı taşıyor. Ne var ki Zeze’nin yoksullukla, fiziksel ve ruhsal şiddetle örülü yürek burkan hikâyesinin aksine, hayata gülümseyerek bakan bir hikâyesi var. Kitabın kahramanı Andi, Zeze gibi erkenden acıyla tanışmıyor ama sahip olduğu ağaçtaki hayal arkadaşı ve her çocuğun sahip olamayacağı hayali olmayan arkadaşı sayesinde dış dünyasıyla yeni bir ilişki kurmayı, dostluğun yepyeni bir biçimini öğreniyor.

Andi, onu çok seven ve ona çok iyi davranan bir ailesi olduğu halde, biraz yalnızlık çeken bir çocuk. Okuldaki en yakın diyebileceği iki arkadaşıyla vakit geçirmeye kalktığında, zaman zaman onların büyükanneleriyle plan yapmaları nedeniyle, bu girişimi olumsuzlukla sonuçlanıyor. Amerika’dan gelerek kimselerde olmayan oyuncaklar getiren, torunuyla lunaparka giden büyükanneleri duydukça, arkadaşlık edebileceği bir büyükannesi olmadığı için çok hayıflanıyor. Kendisi gibi büyük kardeşlerinden kalan ya da mağazalarda satılan şapkaları giymek yerine büyükannelerinin ördüğü şapkaları giyen arkadaşlarına gıpta ediyor.

Her iki büyükannesi de o doğmadan önce ölmüş olduğu için bu gerçeği kabullenişi, evlerinin önündeki elma ağacında geçirdiği zamanlarda ortaya çıkan hayali bir büyükanneyi beraberinde getiriyor. Bu büyükanne öyle eğlenceli ki geçmiş zamanlardan kalma süslü ve komik kıyafetler giyiyor, sirk yöneticiliği yapan mucit babasının elinden çıkma otomatik şemsiyeli arabasıyla geziyor, lunaparkta her oyuncağa binip sosis üstüne pamuk şekeri yiyebiliyor, denizlere açılarak Hindistan’da kaplan avına gidebiliyor… “Çocuklara her şey yasak: Çorba içerken höpürdetme! Yemek yerken ağzını şapırdatma! Kimseyi taklit etme! Isırma ve tırmalama! Boğuşma, sonra güreşme! Leblebiden de toz yapma! Tabağı yalama! Sakın dil çıkarma! Hepsi de kesinlikle yasak!” dizeleriyle başlayan şiirini, ağzını şapırdata şapırdata çorbasını içerek okurken, Andi için bütün yasakları kovalıyor.

Hayaller dünyasının sonu yok… Oysa Andi’nin hayatına öyle birisi giriyor ki, “ötücüleri” ve “yüzücüleri” dediği hayvanlarıyla, Andi’nin tabiriyle “rümatizmasıyla” yaşayan, Andi’ye gülümsemeyi, hikâyelerin keyfini, çoraptan kumbara yapmayı öğreten bu gri saçlı kadın hayatın en az hayaller kadar güzel olabileceğini, hayallerin ise vazgeçilmez olduğunu gösteriyor. Mira Lobe’nin daimi çizeri Susi Weigel’in sadeliği ölçüsünde şahane çizimlerinin eşlik ettiği Elma Ağacında Bir Büyükanne, biri “hafta içi büyükannesi”, diğeri “hafta sonu büyükannesi” olan iki arkadaşın üzerinden, Andi ve bizlere benzersiz, beklenmedik dostlukların ve hayal dünyasının sınırlarının yaşama yaşam katma gücünü eğlenceli bir macerayla sunuyor. Zeze’nin ve Andi’nin ağaçlarıyla büyüyen çocuklar yaşama renk ve anlam katabilir, dedirtiyor; yabancılar, yabancı ağaçlar sadece birer ağaç olmaktan çıkıyor.