Çocukken tanıştığı, okuduğu dergileri kim unutabilir ki?
Yazan: Doğan Gündüz
“Ben Gelincik ile Afacan dergilerini takip ederdim. Benden dört yaş büyük Nezih ağabeyim, fasikül olarak Arsen Lüpen alırdı, onu da okurdum. Dergiler evimize postayla gelirdi,” diyor Nejat Hanım (d. 1923). Babası Agah İzzet (Yazgaç) dönemin Cumhuriyet Gazetesi yazarlarından biri. Nejat Hanım’ın çocukken beğenerek okuduğu Gelincik (1936) ve Afacan (1934-1943) dergilerini yayımcı ve aynı zamanda öğretmen olan M. Faruk Gürtunca, İstanbul’da çıkartmaktadır.
Heybeliada Sanatoryumu’nun baş eczacısının oğlu Ender Abi’nin (d. 1931) çocukluğunda iz bırakan dergiler ise Çocuk Sesi (1932-1947) ve Yavrutürk’tür (1936-1947). Yavrutürk’ü biraz ciddi bulan eşi Aycar Abla’nın tercih ettiği bol resimli Çocuk Sesi dergisini çıkaran da yine M. Faruk Gürtunca’dır. Yavrutürk’ü yayımlayan ise diğer bir öğretmen, Tahsin Demiray’dır ve Haftalık Resimli Gazetemiz (1924), Resimli Mecmua (1925), Ateş (1936-1938), Binbir Roman (1939-1952), Çocuk Haftası (1943-1950) dergilerini de çıkartmıştır.
Cumhuriyet’le birlikte çocuk dergilerinin sayısındaki artış, ileride Cumhuriyet rejimini koruyacak çocuğa verilen önemin yansımasıdır. Bu dönemdeki dergilerde ülkeyi, Cumhuriyet’i, Atatürk’ü sevme, akıllı, çalışkan, erdemli, terbiyeli ve iyi bir vatandaş olma konuları sıklıkla işlenir. Dergilerin okuyucuları çoğunlukla memur, subay, öğretmen, bankacı, doktor, avukat gibi orta veya orta üst sınıf ailelerin çocuklarıdır.
Bir göz doktorunun kızı olan ve çocukluğunda Adana’da yaşayan Beril’in (d. 1935) takip ettiği, kendi başına gidip gazete bayisinden satın aldığı dergiler ise Yavrutürk, Çocuk Haftası ve Doğan Kardeş’tir (1945-1978). Subay babasının görevi nedeniyle çocukluğu Antakya’da geçen Mine de (d. 1945) Doğan Kardeş’in okuyucularındandır.
Kaliteli baskısı ve zengin içeriğiyle Doğan Kardeş’in çocuk dergileri içerisinde özel bir yeri vardır. 23 Nisan 1945 tarihinde yayımlanmaya başlayan dergide Gülten Dayıoğlu, Aziz Nesin, Erhan Bener, Muzaffer İzgü, Tomris Uyar, Ümit Yaşar gibi ünlü yazar, şair ve çevirmenler de yazmıştır. Uzun süreli yayın hayatında çocukların dostu olmayı başarmış bir dergidir Doğan Kardeş. O dönemde doğan birçok çocuğun ismine ilham vermiş, adı Doğan olanların bugün bile “Kardeş” ile birlikte anılmasına vesile olmuştur.
1950-1970 yılları arasında yayımlanan dergilerde ise çizgi romanlar öne çıkar. Pekos Bill, Tarzan, Baytekin, Tenten, Teksas, Tommiks gibi çizgi romanlar oldukça popüler hâle gelir. Ali Sinan (d. 1957), takip ettiği çizgi roman dergisi 1001 Roman’daki kızılderili Demir Pençe Johnny Cougar’ın maceralarını unutamaz. “Okumayı biz Teksas Tommiks’lerle söktük,” diyen Metin de (d. 1962) çocukluğunun çizgi romanlarını özlemle anar. Mahalleye gelen her yeni çizgi roman kitabının elden ele dolaştığı, değiş tokuş edildiği, çizgi roman kitabına misket oynandığı günlerdir o günler.
Ender’in (d. 1969) çocukluğunun dergisi ise Milliyet Çocuk’tur. Hürriyet gazetesinden başka bir gazete veya derginin ulaşamadığı bir şehirde, Hakkari’de büyür Ender. Fotoğrafçı babası Van’daki gazete dağıtımcısını ikna edip diğer gazetelerin, Milliyet Çocuk ve Gırgır gibi dergilerin de şehre getirtilmesini sağlar. Bu sayede Ender, Milliyet Çocuk’un sayfaları arasında dolaşıp İsmail Gülgeç’in resimlediği İnce Mehmet ile klasiklerin çizgi romanlarıyla, Yusuf Atılgan, Sevgi Soysal gibi yazarların hikâyeleriyle tanışır. Yayın yönetmeni Tarık Dursun K., sorumlu yazı işleri müdürü ise Ülkü Tamer olan Milliyet Çocuk, 12 Eylül darbesinin sancılı yıllarında, diğer çocuklar gibi Ender’i de darbe atmosferinden uzak tutar. O dönemde bankaların dağıttığı (Başarı 1975, Kumbara 1978, Başak Çocuk 1983 vb.) ya da diğer gazetelerin çıkarttığı (Tercüman Çocuk 1977, Türkiye Çocuk 1981 vb.) çeşitli çocuk dergileri olmasına rağmen Milliyet Çocuk, edebiyatı ve çizgi romanı seven çocukların öncelikli tercihi olur.
Evren (d. 1980), “Keyifle okunan çocuk kitaplarının son derece zor bulunduğu; arada bulunsa bile maddi imkânların kısıtlılığı nedeniyle yeni kitap alınamayan yıllarda on kitap gücünde bir dergi” olarak hatırlıyor Kırmızıfare’yi. Yeni sayılarını heyecanla bekleyen kardeşi Alper (d. 1986) ise Kırmızıfare’yi “okuduktan sonra bile günlerce resimlerine bakar dururdum,” diyor.
Kırmızıfare dergisini Fatih Erdoğan, 1990 yılında, “Çocuklar için Edebiyat” mottosuyla çıkartır. Edebiyattan, güzel Türkçeden, insani değerlerden, birlikte mutlu olmaktan söz eden bir dergidir Kırmızıfare. Dergide Fatih Erdoğan, Sevim Ak, Ayla Çınaroğlu, Seza Aksoy, Refik Durbaş, Melek Güngör, Nezihe Meriç, Aytül Akal, Aysel Gürmen gibi çocuk edebiyatına gönül vermiş yazarların yazıları ve Betül Sayın, Mustafa Delioğlu, Mıstık, Ferit Avcı, gibi illüstratörlerin resimleri yer alır. Dergi, 2007 yılına kadar 106 sayı yayımlanır.
Kuşaklarla birlikte çocuk dergileri değişse de çocukken okunan iyi dergilerin hafızalarda bıraktığı güzel anılar pek değişmez.
Sahi, sizin çocukluğunuza tanıklık eden, her yeni sayısını sabırsızlıkla beklediğiniz, alır almaz iştahla okuduğunuz çocuk dergisi hangisiydi?
1- Ungan Suat, Yiğit Fadime, “Geçmişten Günümüze Türkiye’de Süreli Çocuk Yayınları”, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2014, 10, s.184-198
2- a.g.e.
3- Binbir Kitap Çocuk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, Sayı 3, 1999/1
