İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Kiminin bahtına da denizanası düşer…

“Kafa karıştıracağına yok olsun gitsin!”

Yazan: Olcay Mağden Ünal

Evrim tartışmasının “Şimdi bizim maymundan geldiğimizi mi söylüyorsun sen? Yok ya ne alaka, hadi oradan!” önermesinden(!) öteye geçmediği; “kafamızı karıştıracağına hepten yok olsun gitsin” şiarıyla ülkemizin Bilimsel ve Teknolojik Araştırmalar Kurumu’nca kuramı açıklayan tüm kitapların basımının ve satışının durdurulduğu; çağın ötesine değil, dört bir tarafındaki düşmanlarından(!) kaçmak için uzağına, görünmez bir köşesine, halının altına koşar adım ilerleyen şu canım gözüm topraklarımızda elime çocuklar için hazırlanmış bir evrim kitabı geçince iki damla gözyaşı akıtmadım değil. Yer mi yarıldı, gök mü düştü, ağaçlar ayaklandı da yollara mı düştü, velhasılıkelam bir mucize mi oldu dedim de elim Wikipedia’ya gitti, baktım hâlâ açılmıyor, neyse dedim, kafa karıştıracağına yok olsun gitsin!
İnsan hayret ediyor, Charles Darwin bir kitabın kapağında boy gösteriyor! İşte medeniyete bakın ki bizim elimize kadar da ulaşabiliyor. Herhâlde çizim olduğundan ciddiye alınmadı, diye düşünüyorum. Bu da abarttı, diye kulağıma gelen kısık seslerin hafızalarını tazeleyip kendilerine 2009 yılının (yani 200. doğum yıldönümü ve Türlerin Kökeni adlı eserinin yayımlanmasının 150. yılı nedeniyle UNESCO tarafından Darwin Yılı ilan edilen o meşum senenin) bizde nasıl kutlandığını hatırlatıyorum: İlk paragrafta adı geçen, yüzü herhâlde batıya döne döne içi bulandığından kafasını öne düşürmüş, büyülü bir gerçeklik içinde hayatına devam ettiğini sandığım kurumumuz, son anda Bilim ve Teknik Dergisi’nin o yılki mart sayısında Darwin’in fotoğrafı ile çıkacak kapağı değiştirmiş, Darwin’le ilgili bölümü de dergiden çıkartmıştı. Neden? Çünkü “maymundan mı geldik, ne alakası var?” Gerçi böylece bu mesele de tümden hâlloldu, teşekkürler. Zaten ondan sonra da ne ses var ne seda.
Her neyse, biz gelelim Glenn Murphy’nin
evrim üzerine yazdığı, Darwin’in kapağının tepesinden bize selam verdiği
Evrim, Dünya Üzerindeki Yaşamın Tam Hikâyesi kitabına. Bir kere içeriğe girmeden önce Glenn Murphy’nin bir sürü tuhaf bilimsel meseleyi incelemekten hoşlandığını söylemek gerek: Sümük Neden Yeşildir?, Ne Kadar Yüksek Sesle Geğirebiliriz?, Gaz Çıkarmak Gezegeni İmha Eder mi?, Kaka! O Koku Da Ne? ve buna benzer isimleri olan bir çok kitabı var ve hepsi de kesinlikle ilgi çekici gözüküyor. Bu isimlerinden de anlaşılacağı üzere şimdi incelediğimiz kitap gibi diğerleri de yazarın epey komik ve İngiliz mizahıyla bezeli üslubunu okura yansıtıyor. Elbette bunları yazarken işkembeden de atmıyor kendisi, yazarın bilimsel bir alt yapısı var. Yüksek lisansını Imperial College London’da yapmış ve Londra Bilim Müzesi’nde çalışmış.
Glenn Murphy bu kitabında Evrim Teorisi’ni, yaşamın başlangıcını, canlıların devamlılığını, çeşitliliği anlatırken kendisine “Eğer tüm memeliler süt üretiyorlarsa, kangurular muzlu süt mü yapıyor?” ya da “Yani aslında bir bakıma insanlar, karideslerin tersyüz olmuş hâli, öyle mi?” gibi tuhaf sorular soran bir çocuğu yanıtlıyor. Zaten esasında tüm kitap da bu sorular etrafında şekilleniyor. Bir yandan da ara sıra okura, anlatılan konuya dair bir alıştırma ya da görev veriyor. Daha en başında dendiği gibi de aslında şunun açıklamasını yapıyor: “…yaşam basit, mikroskobik canlılarla başladı. Yağ asidinin üzerindeki birkaç kimyasaldan daha karmaşık değildi… Yani Dünya üzerindeki yaşam, bulanık denizlerde yüzen küçük yağ asitlerinden gelişip çiftçilere, sanatçılara, mühendislere, bilim insanlarına, filozoflara, başkanlara, pop yıldızlarına ve TV programlarındaki izleyicilere dönüştü.” Bunu yaparken de sadece Darwin’in Evrim Teorisi’ni nasıl bulup ne ara açıklamaya karar verdiğini değil, aynı zamanda hayvanların isimlerinin nasıl bulunduğunu, biyologların hayvanları nasıl sınıflandırdığını, evrime göre geçmişimizin nereye, hangi familyaya dayandığını, türler arasındaki tüm değişim ve sıçramalar için kaç milyon yıl gerektiğini, böceklere dair birçok detayı, sürüngenlerle memelilerin evrim süreçlerinde yaşadıkları farklılıkları ve buna benzer daha birçok bilgiyi eğlenceli, komik ve esprili bir dille anlatıyor. Verdiği örneklerin yanı sıra okurdan yapmasını istediği deneylerle de bu bilgileri pekiştiriyor. Bununla birlikte kitabın içine ara ara yedirdiği Aradan Çıkartalım köşeleriyle, anlatılan konuyla ilgili ek bilgileri de aktardığı gibi bunları bir anlamda “aradan çıkartmaktan” geri kalmıyor. Böylece okur, dört haftalık olana kadar balık embriyosuyla insan embriyosunun hemen hemen aynı olduğunu, türlü filme konu olan dinozorların bir kısmının etrafımızda gördüğümüz kuşlara evrimleştiklerini, 150 milyon yıllık sürüngen saltanatını onlardan çok çok daha küçük memelilerin ele geçirdiklerini, eğlenceli çizimler ve karikatürize görsellerle öğrenebiliyor.
Evrime “Maymun mu? Ne alaka?” diye yaklaşan yurdum insanı, aksakallı dedelerinin mikroskobik canlılar olması gerçeğine nasıl yaklaşır bilemiyorum. Neyse ki düsturumuz hep aynı: Görmüyorsak sorun yok! İnsanın içinden çocuk kitabı deyip geçmeyerek bir örneğini çeşitli kurumların kapılarına bırakası geliyor. Murphy’nin bu kitabının dilimize çevrilmiş olması büyük şans, çünkü bizlerin kendimizi donatmak ve bu tip kitaplarla onların da donanmalarına yardım etmek dışında çocuklarımıza evrimi, neden bahsettiğini, yaşamın nereye dayandığını ve de ileride bizi neyin beklediğini başka türlü anlatma şansımız yok; ne de olsa bir ülkenin bilime dayalı kurumunun yok saydığı bir teoriyle ilgili okullara güvenmek hayli yersiz.

 

 

 

Evrim – Dünya Üzerindeki
Yaşamın Tam Hikâyesi
Glenn Murphy
Resimleyen: Mike Philips
Türkçeleştiren: Emre Yavuz
İş Bankası Kültür Yayınları
168 sayfa
Show More