“Çocuk Dünyası Küçük çocukların fikirlerinin açılmasına yardım eden bu mecmua memleketimizde şimdiye kadar misli görülmemiş bir ucuzluktur. 20 büyük sahifesi olmakla beraber her nüshasında birçok nefis şiirler, hikâyeler, masallar, fenni sahifelerden başka 8-10 resim mevcuttur. Tanesi 10 paradır, haftada bir çıkar. İstanbul’da, idarehanesi yalnız “Türk Yurdu” kütüphanesinde abone kayıt edilir.”
Yazan: Doğan Gündüz
İkinci baskısı 1914 yılında yapılan Tilki Kardeşin Muhakemesi kitabının en arkasında bu ilan yer alır. Peşinden de “Çocuk Dünyası’nın Küçük Kitapları” başlığı altında on kitaplık bir liste sunulur: 1- Sihirli Halı 2- Tilki Kardeşin Muhakemesi 3- Güliverin Seyahatnamesi 4- Bir Afacanın Hikâyesi 5- Tilki Kardeşin Başına Gelenler 6- Giyom Tel 7- Tavşan Kardeşin Kurnazlıkları 8- Billur Tepe 9- Güliverin Seyahatnamesi (Devler Memleketinde) 10- Urgancı Hasan
İleriki yıllarda bu listeye sekiz kitap daha eklenir: 11- Bir Papağanın Hikâyesi 12- Beşirin Dünyası 13- Ala Geyik 14- Leylek Padişah 15- Deli Terzi 16- Su Bebekleri 17- Gazanfer Şehzadenin Hikâyesi 18- Benli Bahrinin Hikâyesi Osmanlıcılıktan çok Türk milliyetciliğine vurgu yapan, Yusuf Akçura’nın yönetimindeki Türk Yurdu çevresi tarafından, Tevfik Nureddin’in idaresinde yayınlanan Çocuk Dünyası, 1913-1914 yılları arasında 79 sayı, 1918-1919 yılları arasında ise 14 sayı yayımlanmıştır1. Dergi 1913 yılında, on beş sayfalık Sihirli Halı kitabını abonelerine hediye olarak gönderir. Bunu da kitabın üzerine özellikle not düşer. 5. kitabın kapağında ise bu kitabın mecmuanın haftalık ilavesi olduğu ve yirmi para olduğu bilgisi vardır. 6. kitabın arkasındaki ilanda “Türk yavrularına milliyetlerini tanıtır” cümlesi de eklenir. Başlangıçta abonelere hediye olarak verilen kitapların zamanla satılmaya başlanması ve ikinci baskılarının yapılması o dönemde çocuk kitaplarına olan ilginin bir göstergesidir.
Derginin yayımladığı ikinci kitabın, Tilki Kardeşin Muhakemesi’nin üzerinde kimin tarafından yazıldığı ve başka bir dilden çeviri olup olmadığı konusunda ne yazık ki herhangi bir bilgi yer almamaktadır. Hikâyesi özetle şöyledir:
Yerde ve gökteki bütün hayvanlar Arslan Padişah’ın başkanlığı altındaki bir mecliste toplanır. Toplantıya bir tek Tilki gelmez. Padişah nedenini sorduğunda, “kabahatlerinin çok olduğu” yanıtını alır. Kara Kurt’un yavrularının gözünü kör etmek, zevcesine fenalıklar yapmak, dindar biri gibi gözüküp elinde kitap, “gel beraber dua edelim” diyerek bir tavşanı kandırıp öldürmek kabahatlerinden bazılarıdır. Arslan Padişah tabi ki buna öfkelenir ve Tilki’yi getirmesi için önce Ayı’yı, başarısız olunca da Tekir Kedi’yi görevlendirir. Ayı bal yemek, Tekir ise fare yakalamak için Tilki’nin hilesine kanar. Sonunda hilelere kanmayan Porsuk, Tilki’yi meclise getirir. Suçlar sıralanır ve Tilki idama mahkûm edilir. İdam günü geldiğinde Tilki son sözünü söylemek ister ve Padişah’a “Yolşaşırtan” vilayetinin “Aldatan” köyünde içinde binlerce parça karaca, öküz, koyun ve kuzu pastırmalarının olduğu bir hazineden söz eder. Bu hazineyi elde etmek isteyen Padişah Tilki’yi serbest bırakır. Doktor Maymun “çok korkmak ve çok sevinmek neticesinde kalp hastalığına ve sinir illetine tutulan” Tilki’nin hazineyi bulmak için seyahate çıkmasını uygun görmez. Padişah Arslan ve tebaası az gider uz giderler ama hazineyi bulamazlar. Tam ümitlerinin tükendiği anda bir eve rastlarlar. Kapısında “Arslan Padişah’ın Hazinesi Buradadır” yazmaktadır. İçeri girip köşedeki sandığı açarlar. Sandıktan yeni kesilmiş bir tavşan başı ve bir kâğıt çıkar. Üzerinde
“Tilkinin Fendi, Bütün Hayvanları Yendi!” yazmaktadır.
Bu kitabın hikâyesini, Padişah’ın etrafındakilerin beceriksizliği, herkesin çok istediği bir şeyi elde etmek için kolaylıkla aldanabileceği, dinin insanları aldatmak için kullanıldığı, her ne kadar Padişah’ın yerin göğün bütün hayvanlarına hükmettiği varsayılsa da bunu tam beceremediği şeklinde, yayınlandığı dönemin örtük bir eleştirisi olarak da okumak mümkündür. Tilki Kardeşin Muhakemesi, padişahlığın kaldırılmasından yedi, Arap harflerinin kaldırılmasından ise bir yıl sonra, 1929 yılında Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi tarafından “Yeni Çocuk Kitapları” dizisi içinde yeniden yayımlanır. İlginç olan Padişah sözcüğünün kitabın Latin harfli baskısında tamamen kaldırılmış olmasıdır. Bu baskıda padişah ve onu çağrıştıran sözcükler Cumhuriyet ideolojisine uyan sözcüklerle değiştirilmiştir. Padişah yerine reis, murahhas yerine vekil, zât-ı şâhâne yerine efendi, ferman yerine emir, tebaa yerine arkadaş kullanılmıştır. Belli ki yayınevi benimsediği Cumhuriyet görüşleri doğrultusunda saltanatın kanunen kaldırılmasıyla yetinmemiş onların yeni neslin zihninde yer etmemesi için bunları kitaptan da çıkarma yoluna gitmiştir. 1929 baskısı kitapta dikkat çeken bir diğer konu da dizgi hatalarının fazlalığıdır. Ancak bu hatalar daha çok Arap harflerinden Latin harflere geçişten kaynaklanan okuma yazma hataları gibi görünmektedir. “ğibi-gibi, ğelmenizi-gelmenizi, keçmiş-geçmiş, ğözlerini-gözlerini, çokura-çukura, çikarak-çıkarak” bunlara örnek olarak verilebilir.
Çocuk Dünyası Dergisi’nin çocuk kitapları, seçiminden içeriğine, hangi orijinal metinden alınıp nasıl çevrildiğine veya nakledildiğine, hangi okuyucu kitlesine ulaştığına bakılarak da ayrıca yorumlanabilir. Son iki kitabı, Gazanfer Şehzade’nin Hikâyesi ile Benli Bahri’nin Hikâyesi’ni nakleden Hadiye’dir. Hadiye, çocuk kitapları nakleden ilk kadınlardan biridir ve hakkında daha ayrıntılı bir araştırma yapılmasını fazlasıyla hakketmektedir.
Çocuk Dünyası kitaplarının ne yazık ki altı tanesinin kaydına herhangi bir kütüphanede veya arşivde rastlayamıyoruz. Büyük bir olasılıkla bu kitaplar çeşitli nedenlerle (savaş, yangın, ihmalkarlık vb.) tamamen kaybolmuş olabilir.
Daha fazla kayıp yaşamadan en kısa sürede bir Çocuk Edebiyatı Araştırmaları Kütüphanesi açılması kültür tarihimiz ve çocuk edebiyatımız için vazgeçilmez bir sorumluluk olarak önümüzde duruyor.
