Suç ve Ceza’ya giriş

Klasik öykülerin tanınmış yazarlar tarafından çocuklar için yeniden, daha kısa, yalın bir dille ve resimli olarak anlatıldığı “Hepsi Sana Miras” serisinden iddialı bir kitap: Abraham Yehoshua gelmiş geçmiş romanların en iyilerinden Suç ve Ceza’yı çocuklar için yeniden anlatıyor.

Kutlukhan KUTLU

Bir edebiyat eserini gerçekten özetleyebilir misiniz? Belki garip bir soru bu; çünkü bu sayfalarda genellikle tam da bunu yapıyoruz! Ama bahsettiğim böylesi bir yazı değil. Kurgunun özetinden, bir kısaltmadan, bir “basitleştirilmiş anlatım”dan bahsediyorum. Mesela Suç ve Ceza’yı gerçekten özetleyebilir misiniz? Şüphesiz, karakterlerin ve olayların kısa bir dökümünü sunabilirsiniz ama bu Dostoyevski’nin “suç” derken suçu oturttuğu görece zemini ne kadar anlatabilir? Ya da “ceza” derken, devletin ötesinde, insanın kendisinin (ve sevdiklerinin) içinde tomurcuklanan “bir arınma yöntemi olarak ceza” fikrini ne kadar açıklayabilirsiniz? Galiba anahtar kelimemiz “yorum” burada. Çünkü elimizdeki kitap, sıradan bir özet değil… Klasik öyküleri başarılı yazarlara teslim etmiş ve kısmen o yazarların yorumlarına da yer veren “anlatım”lardan oluşan bir seriden, “Hepsi Sana Miras” serisinden bahsediyorum. Bu seferki anlatıcımız İsrailli yazar Abraham B. Yehoshua. “Yeniden anlattığı” kitap ise dünya edebiyatının gelmiş geçmiş en büyük eserlerinden biri olan Suç ve Ceza. Çocuklara yönelik böyle bir seride Suç ve Ceza gibi karanlık ve hayli yetişkin işi bir öykünün yer alması biraz beklenmedik bir durum doğrusu. Nitekim Yehoshua proje başlarken Suç ve Ceza’yı seçtiğini söylediğinde serinin yayımcıları tarafından yarı hayret, yarı korkuyla karşılanmış. Ne de olsa karşımızda, derinliği olaylarından ziyade kahramanının iç dünyasından gelen bir roman var.

RASKOLNİKOV’UN VİCDANI

Hikâyeyi ana hatlarıyla bir hatırlayalım: 19. yüzyıl Rus romanının birçok klasiğine ev sahipliği yapan St. Petersburg’da geçiyor öykü. Zeki, eğitimli, yakışıklı ama hayatında pek çok şey ters giden, yoksul düşmüş, okulunu bırakmış, küçücük izbe bir odada yaşayan genç Rodion Raskolnikov bir karar veriyor: Birini öldürüyor. Geçinmek için arada bir, babasından kalan kıymetli birkaç eşyayı rehin verdiği tefeci kadını. Bunun niçin gerekli, niçin iyi bir şey olduğuna dair yığınla sebep buluyor kendine. Bu sebeplerden biri de “yasalara uyması gerekmeyen sıradışı insanlar”dan –ki en çok Napolyon’u örnek veriyor– biri olması. O böyle olduğuna inanıyor ve bunu da gerekçelendiriyor. Cinayeti işledikten sonra yakalanmadan kaçıyor. Ancak hem hesapta olmayan “masum” birini daha öldürmüş, hem de panik yüzünden planladığından çok daha az kıymetli eşya almış olarak. Üstüne üstlük “her katilin yaptığı gibi cinayet mahalline dönmek” başta olmak üzere, ancak alttan alta kendini yakalatma isteğinden kaynaklanıyor olabilecek büyük riskler alıyor. Ve elini rahatlatan bazı şaşırtıcı gelişmelere rağmen, vicdan azabı bir türlü yakasını bırakmıyor. Yehoshua’nun okuduğu bir kitabı anlatmak ile eskiden yaşanmış gerçek bir hikâyeyi aktarmak arası bir anlatım tutturduğu kitap kolay okunuyor. Öykünün gerek ana hatları gerek yan karakterleri, gerekse geçtiği mekân ve dönem hakkında insanın kafasında sağlam bir çerçeve beliriyor. Üstelik “suç”tan “ceza”ya uzanan o büyük iç yolculukta, kahramanın geçirdiği ruhsal çalkantıların hayati önemi gözardı edilip de mesele basit bir polisiyeye ya da suç öyküsüne dönüşmüyor. Elbette ki bu kitabı okuyarak Suç ve Ceza’ya hâkim olmak mümkün değil. Ancak Dostoyevski’nin ele aldığı insani derinliğe şöyle bir göz atmak, onun gözünde modern insanı tanımlayan temel meselelerle tanışmak için iyi bir vesile. O yüzden Bougaeva’nın hafif karikatürize çizimleriyle iyice canlanan bir “takdim”, bir “giriş” demek en iyisi belki de bu kitap için. Suç ve Ceza gerçekten tüm incelikleriyle özetlenebilir mi o hâlde? Sanmıyorum… Ama besbelli iyi bir “giriş” yapılabilir.