İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

“Matilda Etkisi”

Kadın bilimcilerin sayıca az olduğunu sanıyordum, oysa durum çok daha vahim. Kadın bilimciler ciddiye alınmıyor, görmezden geliniyor, hakları verilmiyor, en kötüsü de başarıları erkek bilimcilere atfediliyor.

Yazan: Sanem Erdem

Napoleon Bonaparte’a atfedilen bir söz vardır: “Tarihi kazananlar yazar.” Bu sözün sadece savaş ve siyaset bağlamında değil; bilim, edebiyat ve diğer tüm alanlarda da geçerli olduğunu resmi okumalar dışına çıktıkça görüyoruz. Mücadele sadece yapay topluluklar arasında değil, cinsiyetler arasında da yaşanıyor. Ataerkil toplumlarda söz sahibi olan erkeklerin yanında kadınlar gölgede kalıyor. Kadın yazarların ciddiye alınmak için eserlerini erkek ismiyle yayımladıklarını bilirdim. J.K. Rowling gibi güncel bir yazar bile Harry Potter serisini yayımlarken yayıncısının isteği üzerine, sırf erkek çocuklar kadın bir yazarın yazdığı kitabı okumak istemezler diye Joanne olan ismini değil, J.K. kısaltmasını kullanmak zorunda kalmıştı.

Bilim dünyası da edebiyat dünyasından farklı değil. Kadın bilimcilerin sayıca az olduğunu sanıyordum, oysa durum çok daha vahim. Kadın bilimciler ciddiye alınmıyor, görmezden geliniyor, hakları verilmiyor, en kötüsü de başarıları erkek bilimcilere atfediliyor. Cornell Üniversitesi’nden bilim tarihçisi Margaret Rossiter, bu olguyu ele alıp kadınların oy hakkını savunan sufrajet Matilda Joslyn Gage’in ismini veriyor.

Ellie Irving’in kitabı olan Matilda Etkisi, kadınlara yapılan bu haksızlığı dert ediyor. On iki yaşında bir mucit olan Matilda, okuldaki bilim yarışmasına sunduğu icatla birinci olacağını sanırken, ödülün vasat ve başarısız bir deney girişimine verilmesiyle adeta çılgına döner. Ödülü kendi icadının hak ettiğini söylemesi üzerine aldığı cevap şudur: “Ödülü hile yapmadığından kesinlikle emin olduğumuz birine verdik.” Matilda’nın, büyükbabasının atölyesinde matkapla, kaynak makinesiyle yaptığı ve hatta patentini aldığı Kullanışlı-Kullanışlı El’i yardım almadan yaptığına inanmazlar. Akla TÜBİTAK’ın öğrenci projelerini hile var diye reddettiği ama söz konusu projelerin dünya çapında saygın kurumlarca kabul edildiği haberlerini getiren bu vaka üzerine Matilda hayal kırıklığına uğrar.

Huzurevinde yaşayan babaannesini ziyaret ettiğinde, onun da başına bundan daha büyük bir haksızlık geldiğini öğrenir: Eskiden astrofizikçi olan babaanne Joss, bir gezegen keşfetmiş ve gerekli tüm hesaplamaları yaparak çalıştığı enstitünün başındaki Profesör Smocks’a göstermiştir. Bu fikir ve emek hırsızının, haksızca sahiplendiği ve Smocks gezegeni adıyla anılacak bu keşif sayesinde iki gün sonra Nobel Ödülü’nü alacak olması Matilda’yı harekete geçirir. İngiltere’den İsveç’e gidip ödülün babaanne Joss’un hakkı olduğunu ilan edeceklerdir.

Anne ve babası tabii ki bu planı uygun bulmaz. Üstelik ne Matilda’nın pasaportu vardır ne de babaanne Joss’un. Ama büyükbabasının dediği gibi, “İhtiyaç, icadın anasıdır.” Böylece çılgın ve heyecanlı bir maceraya atılırlar.

Babaanne Joss karakteri gerçek bir bilimciden esinlenerek yazılmış. 1967’de ilk radyo pulsarlarını keşfeden Jocelyn Bell Burnell bu buluşunu tez danışmanı Anthony Hewish’e bildirmiş. 1974 yılında bu buluş Nobel Ödülü’nü kazanmış ama ödülü Jocelyn “Joss” Bell değil Hewish almış. Jocelyn Bell Burnell’ın hakkı yıllar sonra 2018’de, temel fizik alanında verilen Breakthrough Ödülü ile verilmiş ve Jocelyn bu ödülü, “yeterince temsil edilmemiş olan kadınlara, azınlıklara ve mültecilere burs olarak kullanılması amacı ile” bağışlamış.

Kitabın sonunda dünyayı değiştiren mucitler, bilimciler ve tarihe geçmiş kişiler hakkında kısaca bilgilere yer veriliyor, bunların çoğunun kadın olması kitabı okuyacak kız çocuklarını teşvik edecektir. Aklı erkeklerin, duyguları ise kadınların temsil ettiğine inananlar ne yazık ki hâlâ var. Ayrımcılığa karşı mücadele, toplumsal cinsiyet çalışmalarıyla devam ediyor ve devam edecek. İnsanların bu tür ayrımcı ezberlere hapsolmaması için Matilda Etkisi gibi kitapların çoğalması, her alanda emek veren kadınların başarılarının tanınması önemli.

Yazar Ellie Irving’in Türkçede yayımlanan ikinci kitabı bu. Çok sıkı okurlara sahip bir aileye doğmuş. Öyle ki daha doğmadan annesi onu kütüphaneye kaydettirmiş. Bu kitap gerek verdiği bilgilerle, gerek asla dinmeyen heyecanlı temposuyla, gerekse gülmekten kırıp geçiren sahneleriyle, Ellie’nin annesinin ne kadar doğru bir karar verdiğini kanıtlıyor.

Matilda Etkisi, az önce yaptığım açıklamalardan da anlaşılacağı üzere derdi olan bir çocuk kitabı. Ama asla ve asla didaktizme kaçmıyor, tam tersine okura en uçuk hayallerini yaşatıyor. Bir çamaşır sepetinin içinde huzurevinden kaçma, İngiliz Kanalı’nda boğulmakta olan birini kurtarma, Paris’in üzerinden balonla uçma, zehirlenmiş bir aslanı kurtarma, elmas hırsızlarıyla kovalamaca oynama gibi maceraların ardından İsveç’teki Nobel Ödül Töreni’ne baskın yapan kahramanlarla sıkılmak mümkün değil zaten.

Matilda Etkisi
Ellie Irving
Türkçeleştiren: Çiğdem Köfüncü
Martı Çocuk, 272 sayfa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Show More