Resimli başyapıtlar

Resimli başyapıtlar

Ceyhan USANMAZ

Yeni bir yayınevi olan Kolektif Kitap; Rus, Avrupa ve Amerikan edebiyatından üç klasik eseri özel bir baskıyla yayımladı. Gogol, Kafka ve Poe ile başlayan, “Resimli Başyapıtlar” adlı bu dizide her kitap, karakterleri iyi okumuş, hikâyeye hâkim çizerler tarafından resimlenmiş.

Dünya klasiklerinin değerini birçok kişiden duymuş ya da birçok yerde okumuşuzdur. Duyduğumuz ve okuduğumuz övgülerle uyum içinde, her kitapçıda görebileceğimiz üzere, ayrı bir önem verilerek özel raflarda sergilenen ya da yayınevlerinin diğer kitaplarından farklı, özel bir seri olarak yayımladıkları bu klasikler gerçekten de nedir, neden önemlidir; bu eserleri neden ve nasıl okumalıyız?.. Bu soruların cevabını belki Italo Calvino’dan alabiliriz. Varolmayan Şövalye, Ağaca Tüneyen Baron, Görünmez Kentler, İkiye Bölünen Vikont gibi kitaplarıyla tanıdığımız Calvino, Klasikleri Niçin Okumalı? isimli kitabında bu soruların cevabını ayrıntılarıyla veriyor. 14 madde halinde sunduğu bir özet de şöyle:

1. Klasikler, haklarında asla “okuyorum” sözünü değil, genellikle “yeniden okuyorum” sözünü işittiğimiz kitaplardır.

2. Okumuş ve sevmiş olanlar için zenginlik anlamına gelen, ama zevkine varabileceği daha iyi koşullarda ilk kez okuma şansını bulanlar için de o denli zenginlik demek olan kitaplara klasik denir.

3. Klasikler, gerek unutulmazlıklarıyla varlıklarını duyurduklarında, gerek kolektif ya da bireysel bilinçdışı kılığına bürünüp belleğin katmanları arasında gizlendiklerinde, özel bir etki gösteren kitaplardır.

4. Bir klasiği her yeniden okuma, ilk okuma gibi bir keşif okumasıdır.

5. Bir klasiği her ilk okuma, aslında bir yeniden okumadır.

6. Bir klasik, söyleyecekleri asla tükenmeyen bir kitaptır.

7. Klasikler, bizim okumamızdan önceki okumaların izini üzerlerinde taşıyarak ve geçtikleri kültür ya da kültürlerde (ya da daha yalın bir dille, dil ya da görenekte) bıraktıkları izi peşlerinden sürükleyerek bize ulaşan kitaplardır.

8. Bir klasik, sürekli olarak kendisi hakkında bir eleştirel söylemler bütününü tahrik eden, ama hep onları silkeleyip üzerinden atan yapıttır.

9. Klasikler, haklarında duyduklarımızla ne kadar bildiğimize inanıyorsak gerçekten okuduğumuzda o kadar yeni, beklenmedik, benzersiz bulduğumuz kitaplardır.

10. Eski çağların tılsımları gibi, evrenin eşdeğeri biçimini alan bir kitaba klasik denir.

11. “Senin” klasiğin, kayıtsız kalamayacağın ve onunla bağlantılı olarak, hatta onunla karşıtlık içinde kendini tanımlamanı sağlayan yapıttır.

12. Bir klasik, öteki klasiklerden önce gelen bir kitaptır; ama önce ötekileri, sonra da bu kitabı okuyan kişi, hemen onun soykütüğü içindeki yerini fark eder.

13. Güncelliği arka plandaki gürültü konumuna atma eğilimi gösteren, ama aynı zamanda bu arka plandaki gürültü olmadan yapamayan şey, klasiktir.

14. En uyumsuz güncelliğin egemen olduğu yerde bile, arka plandaki gürültü gibi varlığını sürdüren şey, klasiktir.

Dikkat edilirse, Calvino klasiklerin daha çok “yeniden ve yeniden” okunabilirliğine dikkat çekmiş; her yeniden okumanın ilk okuma gibi hissedileceğini vurgulamış. Bir başka deyişle,  dünya klasiklerini gençlik döneminden başlayarak belli yaşlarda “yeniden ve yeniden” okuyabiliriz, ne de olsa her defasında bize farklı okuma keşifleri sunacaklardır. Yayınevleri de bize bu konuda her zaman yardımcı olacak, bu eserleri “yeniden ve yeniden” yayımlamaktan vazgeçmeyecekler gibi görünüyor. Üstelik farklı tasarımlara sahip özel baskılar da yayımlıyorlar. İşte bunun en yakın örneğini, Kolektif Kitap tarafından yayımlanan üç kitapta gördük.

Yeni bir yayınevi olan Kolektif Kitap, ilk olarak üç dünya klasiğini yayımlamayı tercih etti: Franz Kafka’nın Dönüşüm’ü, Edgar Allan Poe’nun Kara Kedi’si ve Nikolay Gogol’ün Palto’su. Kafka’nın Dönüşüm’ü, bir sabah yatağında, ortada hiçbir neden yokken, kendini dev bir böceğe dönüşmüş olarak bulan Gregor Samsa’nın hikâyesini anlatır. İlk olarak 1915’te yayımlanan bu hikâye, XX. yüzyılın ufuk açıcı eserlerinden biri olarak gösterilir. Edgar Allan Poe’nun dünya edebiyat sahnesinde ilk sıralardaki yeri ise modern anlamda korku, gerilim ve polisiye türlerinin öncüsü kabul edilmesinden kaynaklanıyor. Kendisinden sonra gelen birçok yazarı derinden etkilemiş olan Edgar Allan Poe’nun Kara Kedi kitabında, üç hikâyesi bir araya getirilmiş. Nikolay Gogol deyince de aklımıza ister istemez, Dostoyevski’ye atfedilen şu söz geliyor: “Hepimiz Gogol’ün Palto’sundan çıktık.” Bir başka deyişle Dostoyevski bu sözüyle Gogol’ü, daha doğrusu, büyük bir zorlukla sahip olabildiği paltosunun çalınması üzerine üzüntüden hayatını kaybeden alelade bir memuru anlattığı Palto adlı eserini, Rus gerçekçilerinin kaynağı olarak anıyor.

CAN ALICI RESİMLER

Yukarıda kısaca söz ettiğimiz gibi, Kolektif Kitap’ın yayımladığı bu üç eser, Rus, Avrupa ve Amerikan edebiyatının önde gelen örneklerini içeriyor… Bu kitapların bir özelliği de “resimli” olmaları. Yayınevi, dizi ismi olarak “Resimli Başyapıtlar”ı tercih etmiş; çünkü elimizdeki her bir kitapta belli ki karakterleri iyi okumuş, hikâyelerin bütününe hâkim sanatçıların elinden çıkmış çizimler yer alıyor. Dönüşüm ile Kara Kedi’yi Arjantinli sanatçı Luis Scafati resimlemiş. Buenos Aires’te yaşayan Luis Scafati, şimdiye kadar elliden fazla eseri resimlemiş ve çalışmaları için sayısız ödül almış. Palto’yu resimleyen isim ise Noemi Villamuza. İspanyol çizer Noemi Villamuza günümüze dek, çocuk ve gençlik edebiyatında otuzdan fazla esere imza atmış; üstelik ilk resimli öyküsü olan Oscar ile Posta Ofisindeki Aslan’la 1999’da, ülkesinde Çocuk Edebiyatı Ulusal Ödülü’nü de kazanmış. Umarız, Kolektif Kitap ilerleyen günlerde “Resimli Başyapıtlar” ismini verdiği bu diziye yeni klasikleri ekler.

Yeniden yazının başına dönüp Italo Calvino’nun kitabını hatırlarsak, “Olgunluk çağımızda, gençliğimizin en önemli okumalarına yeniden dönmeye ayıracağımız bir zaman olmalı,” demiş Calvino. Ama önce gençlikte keşfetmeli onları elbette: “Gençlik, her deneyime olduğu gibi, okumaya da özel bir tat ve özel bir önem yükler.” Bu okuma keyfine varabilmek için hikâyenin ruhunu yansıtan can alıcı resimlerle bezenmiş bu kitaplar iyi birer  başlangıç olabilir pekâlâ.