İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Bir çocuğa ölümü nasıl anlatırsınız?

Bir çocuğa ölümü nasıl anlatırsınız?

Hanzade SERVİ

Hanzade Servi bu ay Uçan Salıncak’ta, çocuklara hayatın sert gerçeklerini anlatırken tutulabilecek yolları, kitaplar üzerinden örneklerle anlatıyor. Ölüm gerçeğini farklı üsluplarla ele alan kitaplara bakarken edebiyatın işlevi üzerine de kafa yoruyor.

“Güzel şeylerden bahsetmek varken, ölümü ve hayatın acı yanlarını niye anlatalım ki?” diyebilirsiniz. Bu, şeye benziyor: Yan caddeye iki uçan daire inip içinden uzaylılar çıkmışken, kulaklarınızı kapatıp sağdaki gün batımını izlemeye… Elbette ki her durumda gün batımını tercih etme hakkınızı kullanabilirsiniz. Fakat bir çocuğu hayatın acımasız yanlarından kaçırmanız, ancak onu Heidi’nin büyükbabasının yanına yollamakla mümkün olabilir. Orada bile Josef’in, keçilerin, hatta büyükbabanın ölümüyle yüzleşecektir.

ÖLÜM HAYATIN PARÇASI Çocukları şiddetin, ölümün, hastalıkların olmadığı bir dünyada yaşatma isteği o kadar anlaşılabilir bir şey ki… Ama Polyanna’nın bile etrafa bakıp, “En azından şey için sevinebiliriz; şey için, şey…” diye kekeleyeceği bir hayatın içindeyiz. Çocuklar hastalanıyor, çocuklar yaralanıyor, çocuklar terk ediliyor, çocuklar tacize uğruyor, çocuklar ölüyor… Evden çıktıkları andan itibaren başlarına her şeyin gelebileceği gerçeği öyle ağır ki bari kitaplarda güzel şeyler okusunlar diyoruz. Ama bu koruma  içgüdüsü, maalesef çocukları hayata karşı daha da savunmasız bırakıyor.

Çocuklara ölümü ve hayatın karanlık yanlarını kitaplarla anlatabilmenin üç yolundan bahsedebiliriz: 1. Korku edebiyatı 2. Yalın ve dosdoğru yol. Mesela başına kötü şeyler gelmiş bir çocuğun ağzından yazmak 3. Kara mizah.

Çocuk korku edebiyatından geçen ay bahsetmiştim zaten. Ama bu kez çocuklara ölümü, yani hayatın en acı ve en ağır gerçeğini anlatma yolu olarak bakacağız korku edebiyatına. Çocuk korku edebiyatında yazarların amacı aslında, çocukları ölüm gerçeğine alıştırmaya çalışmak değildir. Ama bazı kitaplar bunu kendiliğinden yapar. Mesela Neil Gaiman’ın Mezarlık Kitabı.

Kitap, Jack denen adamın bir eve girmesi ve evdeki karı kocayla bir çocuğu öldürmesiyle başlar. Bir buçuk yaşındaki öbür çocuk ise evden çıkıp giderek bu korkunç sondan kurtulur. Gittiği yer mezarlıktır. Koca bir mezarlık dolusu ölü, çocuğu evlat edinir. Gaiman’ın ödüllü romanı, mezarlıkta, ölülerin büyüttüğü Nobody’nin hikâyesini anlatıyor. Bahsettiği şey ne olursa olsun, arka planda mezarlık, ölüm ve hayaletler var. Çocuklara ölümün de hayatın bir parçası olduğunu öğretirken, iyi bir korku kitabından daha etkili bir yardımcı bulamazsınız.

Gelelim yalın ve dosdoğru yola…

1. Adım Sam. 2. On bir yaşındayım. 3. Hikâyelere ve fantastik gerçeklere meraklıyım. 4. Lösemi hastasıyım. 5. Siz bunu okurken, galiba ölmüş olacağım.

Yukarıda okuduğunuz liste, Sally Nicholls’un Sonsuza Kadar Yaşamanın Yolları kitabının ilk sayfasından. Yani kitabı açar açmaz karşınıza, öleceğini düşünen bir çocuk çıkıyor. İki ve üç numaralı maddeler hayat doluyken, dört ve beş numaralara geldiğinizde, suskunluğa gömülüyorsunuz.

Bir çocuğun ölüme bakışıyla bir yetişkininki hiç şüphesiz ki aynı olamaz. Mesela, Sam’in “Öldükten Sonra Nereye Gidersiniz?” isimli listesinin iki numaralı maddesine bakın: “Ruhunuz başka birinin ya da başka bir şeyin içine girer; böylece yeniden doğabilirsiniz. Ben bir kurt olmak isterim. Ya da bir uzaylı.” Hangi yetişkin öldükten sonra uzaylı olmak ister? İşte bu yüzden ölüm, çocukların ve yetişkinlerin gözünde apayrıdır.

Jenny Downham’ın Ben Ölmeden Önce’sine bakalım bir de. Arka kapakta, “Herkes ölmek zorunda. Bunu hepimiz biliyoruz,” yazıyor. Kitap, on beş yaş üstü uyarısıyla basılmış. Bu kez ölmek üzere olan Tessa henüz on altı yaşında. Öldükten sonra kurt ya da uzaylı olmak umurunda değil. O, hâlâ yaşarken yapması gerekenlerin peşinde. Kitap, uyuşturucu ve cinsellik gibi, gençlik romanları için tabu kabul edilen konulara da değiniyor. Çocuk kitabı yazarları artık çocuklara sadece güzel masallar anlatmanın yetmediğini anladı. Pek çok uzman, çocukları hayatın gerçeklerinden soyutlamaya çalışmanın, ileride hayatla başa çıkmayı başaramayan yetişkinler yaratacağı konusunda hemfikir.

AĞLARKEN GÜLMEK Şimdi de sıra, benim favorim olan kara mizahta. Mizah, hayatın karanlık yanlarını kabullenmede en büyük yardımcınızdır. Zaten mutlu hissediyorsanız, sizi güldürecek ekstradan şeylere ihtiyaç duymazsınız. Ama acının, isyanın, öfkenin dayanılmaz olduğu anlarda, delirmemek için bir şey gerekir. İşte o kara mizahtır. Ve bu yazıda karşımıza, çocuklara ölümü ve kötü şeyleri anlatmanın etkili bir yolu olarak çıkıyor. Bu kategoride vereceğim örnek, Terry Pratchett’tan Johnny ve Ölüler. Arka kapağında “Komik, keskin, öfkeli, inanılmaz ve dokunaklı,” yazıyor. Bir kitap hem komik hem dokunaklıysa orada kara mizah var demektir.

On iki yaşındaki Johnny aniden ölüleri görmeye başlıyor. “Korkmamam gerek,” diyor Johnny. “Bunlar sadece hayattan göçmüş vatandaşlar. Birkaç sene önce çimen biçiyor, noel süsleri asıyor, dedelik ninelik falan yapıyorlardı.” Belediyenin mezarlığı satıp üzerine bina yapacağını öğrenenince yeni -ve ölü- arkadaşlarına yardım etmesi gerektiğini düşünüyor. Bu arada mezarlığı terk etmeyi bir fırsat olarak gören ölüler de var. Yaşarken yapamadıkları şeyleri yapmak istiyorlar. Yaşamanın, insanın tüm hayatını alıyor olmasından şikâyet ediyorlar ki bir ölü herhalde bundan daha fazla haklı olamaz. Evet, hiç şüphesiz ki ölümü en iyi hayaletler anlatır. Bir hayalet ne kadar komik olursa olsun, yine de hayalettir. Hayalet olmak için ölmek gerektiğini unutmadığınız sürece, onlar da sizi ürkütmekten -ve bazen güldürmekten- vazgeçmeyecektir.

Dünyadaki olumsuzlukları bitirecek ya da çocukları çikolatadan, her şeyin “güzel” olduğu bir gezegene yerleştirebilecek süper güce maalesef sahip değiliz. Onları korumanın tek yolu, bilmelerini sağlamak. Bence çocuk kitaplarına bir de bu gözle bakın.

Mezarlık Kitabı  Neil Gaiman Resimleyen: Dave McKean   Çeviren: Evrim Öncül İthaki Yayınları, 320 sayfa
Mezarlık Kitabı
Neil Gaiman Resimleyen: Dave McKean
Çeviren: Evrim Öncül İthaki Yayınları, 320 sayfa
Sonsuza Kadar Yaşamanın Yolları Sally Nicholls  Çeviren: Nursel Yıldız Tudem Yayınları, 200 sayfa
Sonsuza Kadar Yaşamanın Yolları Sally Nicholls
Çeviren: Nursel Yıldız Tudem Yayınları, 200 sayfa
Ben Ölmeden Önce Jenny Downham Çeviren: Ebru Yalçın Tudem Yayınları, 368 sayfa
Ben Ölmeden Önce Jenny Downham Çeviren: Ebru Yalçın Tudem Yayınları, 368 sayfa
Johnny ve Ölüler  Terry Pratchett  Çeviren: Niran Elçi  Tudem Yayınları, 200 sayfa
Johnny ve Ölüler
Terry Pratchett
Çeviren: Niran Elçi
Tudem Yayınları, 200 sayfa
Show More