Nilay YILMAZ
Okumayı teşvik eden, kitaba merak uyandıran kitap etkinliklerine yer vermeye devam ediyoruz.
Yaş grubu: 9+ yaş
Malzeme: Kitaptaki karakterlerin isimlerinin yazılı olduğu küçük kâğıtlar ve büyük kâğıtlar, rehber soruların yer aldığı formlar, tişört kalıpları (tercihen), numaralandırma etiketleri
Süre: 2 + 1 ders saati
Kazanımlar: Karakterleri tanır. Karakterlerin özelliklerinin soyut ve somut ifade biçimlerini düşünür. Bir karakterin aynı özelliğinin farklı biçimlerde ifade edilebileceğini fark eder. Aynı karakterin farklı biçimlerde anlatabileceğini fark eder. Nesneler/varlıklar arasında ilişki kurarak anlamlı bir bütün oluşturur. Olayları, karakterleri, duyguları ve temaları anlatan ipuçlarını inceleyerek bunları öyküyle ilişkilendirir. Soyut ve somut ipuçlarından yola çıkarak tahminde bulunur. Düşüncelerini yaratıcı yollarla ifade eder.
Ön Çalışma: Bu çalışma sınıfça okunan bir kitap ya da her öğrencinin bireysel okuduğu bir kitap için ödev ya da proje çalışması olarak uygulanabilir. Eğer bütün grup aynı kitabı okuduysa, küçük kâğıtlara kitapta geçen karakterlerin isimleri yazılır (Her karakterin en az 3 kez yazılması oyunu daha eğlenceli ve zor kılacaktır). Çocuklardan bir kâğıt seçmeleri istenir. Seçtikleri kâğıtta hangi karakterin isminin yazdığını söylemezler. Bir sonraki aşamada çocuklardan bu karakterin kim olduğunu anlatan bir tişört tasarlamaları istenir. Seçtikleri karakterin özelliklerini, başından geçen olayları, onun duygularını, tepkilerini, nelerden hoşlandığını vb. ayrıntıları düşünürler. Bu tişörtte karakterle ilgili ayrıntılara dair sembollerin, renklerin, şekillerin, resimlerin vb. olması gerektiği anlatılır. Bir sonraki derse çocuklar tasarlayacakları tişörtte neler olacağını düşünerek gelirler. Gerekirse evde resimleri, şekilleri vb. hazırlayabilirler. Bu ön hazırlık aşamasında çocuklara rehber soruların verilmesi onların neden-sonuç ilişkilerine dair düşünmelerine, tasarımlarını yaparken bağlantılar kurmalarına yardım edeceği için önemlidir. Böylece çocuklar hem kitaptaki ayrıntıları gözden geçirip hangileriyle karakteri en iyi anlatacaklarını düşünürler hem de bunları nelerle ifade edebileceklerine dair bağlantılar kurarlar.
Rehber sorular:
-Karakterim neleri seviyor? Bunu en güzel nasıl anlatabilirim?
-Bu renk/şekil/sembol karakterimin hangi duygusunu anlatıyor? Bunu ne zaman hissetmişti?
-Bu şekiller/desenler/resimler/sözcükler karakterimin başına gelen ya da onu etkileyen hangi olayı simgeliyor/anlatıyor?
-Tasarlayacağım tişörtün rengi ne olmalı? Karakterim hangi renkleri seviyor olabilir? Bunu nasıl anladım?
-Karakterim en çok hangi tür müzikten hoşlanıyor olabilir? Bunu nasıl anladım?
Uygulama: İlk derste çocuklar ön hazırlık aşamasında düşündükleri ayrıntıları tişört şeklinde kesilmiş kâğıtlara (kalıplara) aktarırlar. Tişört tek taraflı ya da arkalı-önlü tasarlanabilir. Çocuklar karakterleriyle ilgili neyi nasıl anlatacaklarını rastgele değil, kurguya ve öyküdeki ayrıntılara göre seçerler. Bu aşamada hangi karakter üzerinde çalıştıklarını diğerlerine hâlâ söylememiş olmaları önemli. Tasarım çalışması ilk derste tamamlanamazsa evde de devam edilebilir.
Tasarlanmış tişörtler bir sonraki derste yere dizilir. Her tişörte bir numara verilip bu numara bir etiketle tişörte yapıştırılır. Kitaptaki karakterlerin isimlerinin yazılı olduğu bir form dağıtılır. Sessizce dolaşarak tasarımlara bakmaları ve o tasarımın hangi karaktere ait olduğunu düşünüyorlarsa ona ait numarayı formdaki karakter isminin altına yazmaları söylenir. Çocuklar forma kendi isimlerini de yazdıktan sonra formlar toplanır.
Daha sonraki aşama tişörtler üzerinden ilerleyen bir tahmin çalışmasıdır. Çocuklardan biri tasarladığı tişörtü yerden alarak öne çıkar. İsterse oturabilir, isterse tişörtü kendi bedenine sabitleyerek ayakta durabilir. Diğerleri ona sorular sorarak o tişörtün hangi karaktere ait olduğunu bulmaya çalışırlar. Bunlar evet-hayır soruları şeklinde ya da en fazla bir sözcükle yanıtlanabilecek biçimde sorulmalıdır. Örneğin; çocuklar “sarı renk hastalığı mı anlatıyor? Bu desen bir kuş mu, neyi simgeliyor? Bu karakterin en çok sevdiği şey yüzmek mi? Bu şekiller kitaptaki şu olayı mı anlatıyor?” vb. sorularla karakterin kim olduğunu anlamak için sorular sorduklarında yanıtlar tek sözcüğü geçmemelidir.
Sınıftakilerden her beş sorudan sonra bir tahmin yapmasını istemek oyunu daha akıcı kılar. Böylece çocuklar tahminde bulunmadan önce her ayrıntıyı birbiriyle ilişkilendirmek zorunda kalır. Sınıfa toplamda 2 ya da 3 tahmin hakkı verilirse, çocuklar gereksiz tahminlerde bulunmaz, ellerindeki verilerden yola çıkarak akılcıl düşünmeye çalışırlar.
Anlatıcı ancak sınıftakiler doğru tahminde bulunduktan sonra konuşabilir ve bu aşamadan sonra tasarımındaki ayrıntıları öyküyle gerekçelendirerek uzun cümlelerle açıklayabilir. Eğer sınıftakiler 3 tahminde bulundukları halde hâlâ doğru yanıtı bulamamışsa, anlatıcı çocuk anlattığı karakterin kim olduğunu söylemeden öncelikle tasarımındaki ayrıntıları anlatır. Böylece bu açıklamalara dayanarak sınıftakilere son bir tahmin yapma hakkı daha verilir. Oyun aynı şekilde birkaç çocuğun karakterini anlatmasıyla devam eder. Daha sonra bütün karakterlerin isimlerinin yazılı olduğu kâğıtlar yere dizilir. Tasarımlar karakter isimlerinin altında gruplanır. Böylece her karakterin en az 2-3 farklı biçimde yorumlanmış olduğu görülür. Her karakterdeki aynı ya da farklı özelliklerinin nasıl ifade edildiğine bakılır.
Oyunun anlatı-tahmin kısmı bittikten sonra, çalışmanın formlarla yapılan diğer tahmin bölümüne geçilir. Herkese kendi formu dağıtılır. Her karakterin yerde gruplanmış şekilde duran farklı yorumlardaki tişörtlerine bakılır. Böylece her çocuk aynı karakter için kaç tane farklı tasarım yapıldığını görme fırsatı bulur. Çocuklara yerdeki gruplamaya bakarak kendi formlarını değerlendirmeleri söylenir. İstenirse akran değerlendirmesi de uygulanabilir. O zaman herkes kendi formunu değil de arkadaşının formunu değerlendirir. En sonunda herkes toplamda kaç doğru tahminde bulunduğunu saptar.
Bu etkinlik karakterleri derinlemesine anlama, yorumlama ve anlatma çalışmasının yanı sıra olay örgüsü ve olaylar üzerine düşünmeyi de kapsar. Neden-sonuç ilişkilerinin kurguya bağlı olarak gerekçelendirilmesi yarı açık bir çalışmayken, bu bağlantıların kurulması ve bunların ifade edilmesindeki yorum özgünlüğü açık uçlu bir çalışmadır.
Bu uygulama hem okuma-anlama becerilerini ve neden-sonuç ilişkilerini değerlendirme hem de yaratıcı düşünme becerilerinden “akıcılık”, “detaylandırma” ve “esneklik” bileşenlerini geliştirme çalışmalarını içerir. Çalışma, tasarımda kullanılan sembollerin, desenlerin farklılığı ve özgünlüğü üzerine ek bir uygulamayla da desteklenirse yaratıcı düşünmenin “orijinallik” bileşeni de aktif olarak uyarılmış olur.
Tasarıma zaman ayırmanın mümkün olmadığı durumlarda ise aynı çalışma farklı bir şekilde de uygulanabilir. O zaman eğitimci, öykü karakterlerini ve kurgudaki olayları temsil edebilecek renk kartlarını, gerçek nesneleri/oyuncakları, dergilerden kesilmiş resimleri ya da öyküyle ilgili anahtar sözcükleri bir kâğıda yazarak bütün malzemeleri ortaya koyar. Herkes bunlar arasından seçeceği şeylerle kitaptaki bir karakteri sırayla anlatmaya çalışır. Diğerleri de onun kim olduğunu tahmin eder.