İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Kitaba yakınlaşma uygulamaları

Yakınsak düşünme olmadan ıraksak ve yaratıcı düşünemeyiz.

Yazan: Nilay Yılmaz

Yakınsak düşünme becerileri, yaratıcı düşünebilmemiz için gerekli olan bilgiyi yani temeli sağladığı için önemlidir. Bu becerilerimizin sağlam olması yaratıcı düşünme sürecindeki adımlarımızı güçlendirir; bu süreçte zihnimiz açık uçlu sorular için ısınma turu yapmış olur. Yakınsak bakış, farklı parçaları birleştirmeye ve bu parçalar arasındaki ortak noktaları bulmaya yönelik düşünceyle temellenir. Ulaşılacak bir hedef, beklenen bir yanıt, çözülecek bir problem vardır. Sonuca doğrusal ve mantıksal yollarla ulaşılır. Yakınsak düşünme sürecinde yoruma ve belirsizliğe yer yoktur. Hıza, akıcılığa, mantığa, tanıdık olana, yeniden uygulamaya ve bilgiyi depolamaya odaklanır. Aradığımız yanıt zihnimizdedir ve karar verme anında yanıtı depodan çağırırız. Açık uçlu, yoruma dayalı düşünme biçimleriyle elde ettiğimiz verileri yakınsak düşünmeyle gruplar, daraltır ve amacımıza göre yapılandırırız.

Okul hayatının ilk yıllarında klasik ödev formatlarında bize yardımcı olan düşünme biçimidir. İsimlendirme, tanımlama, belirleme vb. becerilerle yanıtlara ulaştığımız çoktan seçmeli standart testler, 5N1K soruları, doğru-yanlış seçimleri yakınsak düşünmeyle ilgilidir. Kafiyeye uyan bir sözcük bulmaya çalıştığımızda yakınsak düşünürüz. Kafiyeli sözcüklere bakıp bu sözcükler arasındaki kuralı/örüntüyü bulmaya çalışmak da yakınsak becerileri harekete geçirir. Benzer şekilde, “neden” ve “nasıl” sorularının ardındaki bilgiyi ararken, bunlar arasındaki ilişkileri belirlerken ya da karşılaştırma yaparken de yakınsak düşünme becerilerinden yararlanırız.

Aşağıda önerilen çalışmalar hem kurgusal hem de bilgilendirici metinler için uygulanabilecek yakınsak okuma etkinlikleridir ve yukarıda sözü edilen yakınsak düşünme kazanımlarının pek çoğunu içerir. Bu çalışmalar özet yapılmasını klasik formatta istemez, 5N1K sorularını alışık biçimde sormaz ama aynı yanıtların kullanılmasından hareket ederek bilginin başka bir bağlamda yeniden yapılandırılmasını sağlar. Her yaş grubu için uygundur.

Uzakları Yakınlaştır: Rastgele iki sözcük verin ya da kendi sözcüklerini seçmelerini isteyin. Bu sözcükleri metnin kurgusunu veya sonunu değiştirmeden özgün akışına eklemeleri, karakterle ya da öyküdeki bir durumla bağlantısını kurmaları, bu etkileşimi gerçekçi bir sebep-sonuç ilişkisi içinde yapılandırmaları gerektiğini unutmayın. Bu bağlantı iki sözcüğün ilişkilendirilen kişi ya da durumla ortak rengi, şekli, işlevi vb. doğrudan bir bağlantı yani bilinen özelliklerin eşleştirilmesi olabileceği gibi, kurgulayacakları dolaylı bir bağlantı da olabilir. Örneğin, “elma” sözcüğü seçilmişse, elmayı karakterin öyküde sinirlenip kızardığı bir durumla eşleştirebilirler. Bu durumda kırmızı bir elma ve sinirlenme arasında kurulan bağ “renk” üzerinden olur. Yeşil ekşi bir elma için farklı bağ bulunabilir. “Şekil” üzerinden bir ilişkilendirme yapmak isterlerse, karakterin sinirlendiğinde ne diyeceğini bilemediğini, sözcüklerin boğazında düğümlendiğini, bunun da elma yerken elmanın boğazımıza oturmasına benzediğini söyleyebilirler. Ya da karakter öykünün bir yerinde aniden sinirlendiyse, gereksiz ve beklenmedik bir tepki verdiyse, bu anı henüz olgunlaşmadan dalından düşüveren bir elmaya benzetebilirler. Burada önemli olan, kurdukları bağlantıyı öyküde de gerçekçi sebep-sonuç ilişkileriyle
eşleştirebilmeleridir. O yüzden bağlantı gerekçesi açıklanabilen her yanıt kabul edilmelidir. Bu çalışma “aynı” sözcüğün “farklı” karakterlerle ve durumlarla kaç değişik bağlantısı olabileceğini düşünecekleri bir formatta da çeşitlendirilebilir. Aynı sözcüğün okunan her bölümle yeni bağlantılarını kurmaya çalışmak da farklı bir kazanım sağlayacaktır.

Geri Vites: Bir olayı tersinden anlatmak zihinde farklı örüntüler geliştirir. Burada amaç, adımları önceden planlayıp sonra bunları geriye çevirip anlatmak değildir. Başa dönük bir doğrusallık oluşturarak akışı “doğaçlama” olarak tersinden düşünüp ifade etme becerisi farklı bir düşünme biçimi gerektirir. Çocukların okudukları bir öyküyü veya bilgilendirici bir metni tersinden anlatmalarını ya da metinden belirli bir olay/an seçerek, o anı sondan başa ayrıntılandırmalarını isteyin. Bunu öyküden bir karakter seçip onun yaptığı bir işi anlatmak olarak da yapılandırabilirsiniz. Grup çalışması olarak yaparsanız, bir grubun “Ondan önce şu olmuştu” vb. diyerek her defasında sadece bir adım öncesini söylemelerini isteyebilir, böylece tüm grupların eklenen her ayrıntının öncesine ekleme yapabilecekleri etkileşimli örüntü ağı gerektiren bir çalışma yapabilirsiniz.

Küçül de Gel: Bir küçülme ölçeği (100 kat, 1000 kat, yarı yarıya vb.) belirleyin. Öyküden bir karakter seçin ve onun belirlediğiniz orana göre küçüldüğünü söyleyin. Onu bu hâldeyken öyküdeki bir anın içine yerleştirip o anı yeni farkındalıklarıyla yeniden anlatmalarını isteyin. Burada amaç bir olayı artık fiziken daha küçülmüş bir karakterin gözünden bakarak anlamaya çalışmaktır. Öykünün özgün akışında karakterin fark etmediği ama artık daha küçük olduğu için (örneğin artık kapı altından ya da bir delikten geçebilecek, birinin çantasına girebilecek kadar küçükse) öyküde daha önce görmediği, fark etmediği kimlerle ve nelerle karşılaşabileceğini düşünmelerini isteyin. Alice ve Gulliver karakterlerini örnek verebilir, fiziken daha büyük ve küçük olmalarının onları farklı bakışlara nasıl taşıdığını tartışabilirsiniz.

 

Show More