İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Hayvanlara ve doğaya şaşırmaya hazır mısınız?

Doğal seleksiyonun gündemde olduğu büyük örnekler yerine, daha farklı, hatta birbiriyle çelişen açıklamalar gerektiren özelliklere yoğunlaşan Grasset, bilinmeyen pek çok vakayı gözler önüne sermiş.

Yazan: Özlem Toprak

Çocuklar da tıpkı yetişkinler gibi didaktik cümlelerden hoşlanmaz. Doğayı sevmeliyiz, ağaçları korumalıyız dediğinizde sadece sıkıcı komutlar vermiş olursunuz. İşin özü hep sevgiye dayanıyor. Bunun için de o sevgiyi küçük yaşlardan kalbe yerleştirecek şeyler gerekli. Doğayla ve hayvanla doğrudan temas elbette ilk akla gelen seçenek. Onun kadar etkili bir diğer kaynaksa ilginç, sıcacık kitaplar. İşte bunlardan biri de genç ve idealist biyolog Léo Grasset’nin 2016 yılında çıkan Zürafa Boynun Neden Uzun? – Savandan Hikâyeler başlıklı çalışması.
İş Bankası Kültür Yayınlarının “İnceleme-Araştırma Dizisi”nden çıkan, Fransızca aslından Yonca Aşçı Dalar’ın çevirdiği kitap, sürükleyici bir belgesel film akıcılığına sahip. Zebralarla ilgili bir araştırma için gittiği Zimbabve’deki Hwange Ulusal Parkı’nda altı ay geçiren Fransız biyolog, doğrudan gözlemlediği farklı hayvanların maceralarını kendi çektiği fotoğraflar ve özel çizimler eşliğinde son derece eğlenceli bir dille aktarmış.
“Kendini Kaybeden Erim”, “Hayvan Davranışları”, “İlginç Hayvanlar”, “İnsan ve Savan” başlıklı dört bölüm hâlinde kurgulanan kitap, her seferinde yeni bir hayvanın başrole çıktığı sürükleyici bir kurguya sahip. Aslan, fil, zürafa gibi daha bilindik hayvanların hiç akla gelmeyen maceralarının anlatıldığı kitapta, bal porsuğu, termit, sırtlan, antilop, bokböceği gibi yeni kahramanlarla da tanışıyoruz.
Merakla öğrenmenin gücü
Kitabın İngilizce baskısı üzerine verdiği bir söyleşide “Meraklı ve eğitimli olmak bir daha hiç can sıkıntısı çekmemenin en iyi yoludur. Dünyanın nasıl işlediğini anlamadan ona dair isabetli kararlar veremezsiniz,” diyen Léo Grasset “Bilimi öğretme şeklimiz fazlasıyla kolaycı. Örneğin, biz sadece bilimin başarı öykülerini duyuyoruz oysa bilim esas olarak başarısızlıklar üzerine kurulu,” şeklinde özetlediği bakış açısıyla, bütün çalışmalarının özünü de ifade etmiş oluyor.
Doğayı bütün çıplaklığı içerisinde hiçbir yargılamada bulunmadan, olduğu hâliyle sunduğu YouTube kanalı Dirty Biology (Müstehcen Biyoloji) ile 400 binden fazla kişilik bir kitleye ulaşan Léo Grasset, bu kitabıyla da biyolojiyi gündelik hayatın parçası kılıyor.
Doğal seleksiyonun gündemde olduğu büyük örnekler yerine, daha farklı hatta birbiriyle çelişen açıklamalar gerektiren özelliklere yoğunlaşan Grasset, bilinmeyen pek çok vakayı da gözler önüne sermiş.
Zürafaların diğer hayvanlarla beslenme rekabetinden kaçınmak için uzun bir boyun geliştirdiği şeklindeki bilindik sava karşı Grasset şöyle bir bulgu paylaşıyor: “Sıkı durun: Boyun aslında, aynı antilopların veya geyiklerin boynuzları gibi, erkekler arasındaki dövüşlerde kullanılan bir silahtı! Aslında erkek zürafalar, dişileri kazanmak için yaptıkları necking denilen dövüşlerde boyunlarını şiddetle birbirine çarpıyor ve ağır kafalarını gürz gibi kullanıyorlardı.”
Hayvanlar âleminin diktatörlük-demokrasi tercihleri
Grasset’nin rastlantısallıktan kazanç sağlamak ilkesine dayanan ceylanların öngörülemez kaçma şekli Proteus Davranışına dair yaptığı açıklama da ilgi çekici diğer bir örnek: “Bu ad, kendisini yakalayabilene gelecekle ilgili kehanette bulunmayı vaat eden Yunan Tanrısı Proteus’tan gelir. Ne var ki deniz tanrısı Proteus’u yakalamak kolay değildir, çünkü çok hızlı şekil değiştirebilir ve art arda aslana, yılana, leopara, domuza, suya ve ağaca dönüşebilir!”
Topluluğun en yaşlı dişi fili olan maderşahi önderliğinde hareket eden fil sürüleriyle, “kitlelerin bilgeliği” ilkesine dayanarak kritik kararlar için oybirliğiyle hareket eden mandalar okuru şaşkınlıktan şaşkınlığa sürükleyerek gülümsetecek. Kenya’da yaşayan bir antilop türü olan topilerin erkeklerinin bağımsız ruhlu dişileri etkilemek için tehlike anı sesi çıkarmaya dayanan manipülasyon teknikleri de öyle…
Hele yazarın “kitle imha silahı” olarak tanıttığı bal porsuğu, biyoloğun esprili dilinin iyice açığa çıktığı bir bölüm: “Uyarı: Bu objektif bir yazı değildir, çünkü ben bal porsuğuna âşık bir insanım. Bal porsuğu dünyanın en inanılmaz, en yaman, en kabadayı hayvanıdır. Bağırmaz; rakiplerinin kulak zarlarını ve testislerini patlatan güçlü bir ses çıkarır… Füzyon hâlinde testosteronun basıncıyla boruları patlatacak bir öfke makinesine benzetebileceğimiz bu hayvan, etrafına sille tokat girişip, düşmanlarının ağzına burnuna -48 numaralık- tekmeler atarak, hayvanlar dünyasında terör estirir.”
Grasset’nin bir diğer başarısı da doğabilim ile sosyoloji, antropoloji ve hatta siyaset bilimi harmanlama tercihi. İnsana kendisini bu kâinat içerisinde doğa ve bütün diğer canlılarla bir bütünün parçası hissettirmeyi hedefleyen Grasset, kapsamlı bir “Ek Okumalar” bölümü ile alanda yoğunlaşmak isteyen okurlar için de bilimsel referanslarla dolu bir yol haritası hazırlamış.
İklim değişikliği ve genetik gelişmelerin sık sık gündeme geldiği günümüzde, doğaya düşkün çocuklar ve gençler kadar yetişkin okurun da ilgisini çekecek olan Zürafa Boynun Neden Uzun?, insanın en kıymetli özelliklerinden biri olan merak duygusunu hiç kaybetmemeyi anımsatıyor. Bu çarpıcı serüven şaşırmaya hazır herkese açık.

 

 

 

Zürafa Boynun Neden Uzun?
Leo Grasset
Türkçeleştiren: Yonca Aşçı Dalar
İş Bankası Kültür Yayınları, 136 sayfa
Show More