İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Ağaca Takılan Uçurtma

Yazan: Doğan Gündüz

Türk-Alman Kültür Merkezi Yönetmeni Dr. Robert Anhegger 1975 yılındaki yazısında, “Yurt dışındaki Türk işçilerinin çocukları okul eğitimi açısından Alman
çocuklarına oranla kuşkusuz ihmal edilmektedir. Özellikle kitap konusunda kendini göstermektedir bu sorun. Çünkü kitap seçiminin çok sınırlı olmasından başka, kitapların basıldığı kâğıtlar ve baskı tekniği çokluk yetersizdir,1” saptamasını yapar.

İkinci dünya savaşı sonrasında işgücü açığı oluşan Federal Almanya, Türkiye ile 31 Ekim 1961 tarihinde Türkiyeli işçilerin Almanya’da istihdamına yönelik bir anlaşma imzalar. Bu anlaşma çerçevesinde birçok işçi Almanya’nın yolunu tutar. Başlangıçta ilk fırsatta memlekete dönmek üzere çıkılan bu yolculukta, yıllar geçtikçe beklenilenin tersine Almanya’da Türkçe konuşan hatırı sayılır bir nüfus oluşur. 1973 yılında aileleriyle birlikte bu nüfus dokuz yüz bine ulaşır2.

Farklı bir toplumda yeni bir yaşam kurmak doğal olarak yeni, öngörülemeyen ihtiyaçları da doğurur. Türkiyeli işçi çocuklarının nitelikli Türkçe çocuk kitabı ihtiyacı da bunlardan biridir. Bu alandaki eksikliğin derinden hissedildiği günlerde, Anhegger’in deyimiyle, umut verici bir girişim olur. 1974 yılında “yurtdışındaki Türk çocukları için ilk kez anadillerinde” bir kitap basılır. Derlemesini Yüksel Pazarkaya’nın yaptığı Ağaca Takılan Uçurtma adındaki bu kitap üstelik Jugend und Volk adındaki bir Alman Yayınevi tarafından yayımlanır.

“Özellikle Avrupa’daki Türk çocuklarının ve ana babalarının Türkçe okuma kitabı eksiğini gidermeyi” hedefleyen kitapta şiirler, öyküler ve oyunlar yer almaktadır. Derlemede eserleri bulunan otuz şair, hikâyeci ve yazar arasında Melih Cevdet Anday, Fakir Baykurt, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Bedri Rahmi Eyüpoğlu, Rıfat Ilgaz, Ümit Kaftancıoğlu, Orhan Veli Kanık, Nazım Hikmet, Aziz Nesin, Oktay Rifat, Tahsin Saraç, Ülkü Tamer, Oğuz Tansel gibi Türkçenin usta kalemleri vardır. Almanya’daki Türk çocuklarına ithaf edilen kitap, Tahsin Saraç’ın son iki dizesi “Türkiye bir uzak pınar / Her gece uykuma akar” olan Türkiye şiiriyle başlar ve Nazım Hikmet’in 24 Eylül 1945 adlı şiirinin “Ve sana söylemek istediğim en güzel söz: / henüz söylememiş olduğum sözdür…” dizeleriyle biter.

Derlemede çocuğa görelik nispeten gözetilse de muhtemelen o dönemde çocuk edebiyatı alanındaki boşluk nedeniyle yazarların, şairlerin çoğunlukla içinde çocuk ya da çocukluk geçen eserlerine yer verilmiştir. Pazarkaya, yazdığı Önsöz’de “Çocuk gönlünün yaşı yoktur. Analar, babalar, dedeler, nineler kısacası yurtdışındaki yetişkin bütün Türkler de bu kitabı zevkle okuyacaklardır. Ünlü ozan ve yazarlarımızdan seçmeler yaparken, bu noktaya özenle eğildik.” diyerek bu duruma daha baştan açıklık getirir.

Yine de Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın sayfalar arasına serpiştirilmiş şiirleri hayata küçük bir çocuğun gözünden bakmasıyla, “İki Havuç” şiirinde olduğu gibi sevimli bir edayla okuyucuya göz kırpmasıyla çocuğa daha fazla yakındır. Benzer bir değerlendirme Aziz Nesin’in, özellikle çocuklar için yazılmış eserleri için de söylenebilir. Nesin’in yakın dönemde Devlet Tiyatroları’nda çocuk oyunu olarak sahnelenen “Doğ Güneşim Doğ” adlı öyküsü, son yıllarda tiyatrolarda “Pırtlatan Bal” adıyla sahnelenen “Bir Gıdım Bal” adlı Radyo Çocuk Oyunu da bu kitapta yer almaktadır.

Derlemeyi oluşturan eserlerin bazılarında belirgin bir şekilde Türkiye, Anadolu, gurbet, özlem gibi temalar öne çıkmaktadır. Cahit Külebi’nin “Hikâye” şiirindeki “Sen Türkiye gibi aydınlık ve güzelsin! / Benim doğduğum köyler de güzeldi /Sen de anlat doğduğun yerleri /Anlat biraz!” dizeleri, Tahsin Saraç’ın “Zından güzel değil evet, ölüm kara soluklu / Zından ve ölüm de olsa ama bir gün yazgıda / Yine Anadolu’da.” dizeleriyle biten “Anadolu”da şiiri buna örnektir. Yayımcının kitabın kapağındaki “Yüze yakın şiirin bir bölümü ile kitapta yer alan hikâyeler ve oyunlar doğrudan doğruya Avrupa’daki Türk Çocukları için yazılmış ve ilk kez burada basılmıştır,” açıklamasından bu durumun nedeni anlaşılmaktadır.

Yayımcı kitabın girişinde “Bunun, elden düşmeyecek, her zaman zevkle okunacak bir başucu kitabı olacağına inanıyoruz,” diyor. Haksız da değil. Baskı kalitesi dönemine göre oldukça iyi olan Ağaca Takılan Uçurtma, içindeki öyküler, şiirler, oyunlar ve bunlara eşlik eden Orhan Peker’in desenleri ile güzel bir antolojiye dönüşerek Türkçe edebiyatın birçok yazarını, şairini tanımak için tadımlık örnekler sunuyor.

Kapakta “Türk edebiyatının gücünü ve güzelliğini Almanların tanıması için bu kitabın Almancaya çevrileceği” duyurusunu yapan yayımcı, sözünü tutup 1976 yılında “Der Drachen im Baum” adıyla Ağaca Takılan Uçurtma’yı Almanca olarak da yayımlamış.

Ağaca Takılan Uçurtma
Derleyen: Yüksel Pazarkaya München,
1974
224 Sayfa
Der Drachen im Baum
Heausgegeben von Yüksel
Pazarkaya
Jugend und
Volk Verlag,
1976
252 Seiten

 

Show More