Dünyaya bedel kedilerin eskimeyen masalları

Dünyadan Kedi Masalları, Leo Summers imzalı özgün çizimleriyle dikkat çekiyor. Ancak ne yazık ki Türkçe baskı, bu çizimleri ortaya çıkaracak klasik bir masal kitabına yakışır özenli baskıdan hayli uzak.

Yazan: Özlem Toprak

Edebiyat türleri içerisinde zamana en çok direnenlerin başında hiç şüphesiz masallar gelir. Nerede, hangi dönemde yaşamış ya da yaşıyor olursak olalım, hepimiz masallarla büyürüz. Hepimizin belleğinde bize anlatılan özel bir masal yer eder ve günün birinde onu bir çocuğa anlatırken buluruz kendimizi. Masal türünün içerisindeyse kahramanı hayvan olan fabllar bambaşka bir keyif kaynağıdır. Bu kez de elimizde başrolünde edebiyatın en sevdiği hayvanlardan kedinin yer aldığı özel bir masal derlemesi var.

Natalia M. Belting tarafından derlenen Dünyadan Kedi Masalları (CatTales), ilk baskısını 1959’da yapmış olan gerçek bir klasik. S. Erdem Türközü’nün çevirisiyle Nika Yayınevi tarafından basılan kitap, okuru Batı Afrika, Seylan, Hollanda, Ortadoğu, Romanya, Polinezya, Rusya, Hindistan, Toskana, Güney Pasifik, Japonya ve İskoçya’nın masal dünyasına doğru bir yolculuğa çıkarıyor.

Belting, derlemenin başında kaleme aldığı giriş yazısında kedilere duyduğu sevgiyi ve bir anlamda bu kitabı yazma sebebini şöyle ifade etmiş: “Neden köpekler kedileri kovalar? Ve kediler neden fareleri yakalar?.. Merak ediyorum. Kedilerin nasıl olup da insanlarla yaşamaya başladığını; ve kedilerle kaplanların kardeş olup olmadığını… merak ediyorum. Kedilerin böylesine sakin oturduklarında; ve gözbebekleri incecik çizgilere dönüştüğünde ne düşündüğünü… merak ediyorum.”

Bu merakla masalları derleyen Natalia M. Belting, nedense giriş yazısında masal anlatıcılarını sadece büyükbaba ve dedelerle sınırlamış. Oysa ben dâhil pek çoğumuzun anılarında masal anlatıcıları anne, anneanne, nine başta olmak üzere kadınlardır. Yazarın çok değişik coğrafyalara uzanması masalların evrensel ortak noktalarından bağımsız olarak, yerel kültürlere dair değerli ayrıntıların yer almasını sağlamış. Bu da kitabı tam da yazarının arzu ettiği üzere merakla okunan bir kaynak hâline getiriyor.

KEDIDEN ÖĞRENILECEK DERSLER
Bu fabllarda kedilere atfedilen özellikler, fabl türüne uygun olarak aslında insanın gücü ya da zayıflığını ortaya koyan ve okurun ders çıkarmasını sağlayan bir mesaj niteliğinde. Bu anlamda “Horoz Kedilerin Kralıyken” başlıklı masalda, ibiğin ateş saçtığı tehdidiyle kedileri kendisine boyun eğdirten bir horoz eşliğinde aslında sorgusuz itaatin tehlikeleri de anlatılmış oluyor. Değer ve özgüvenin kişinin kendisini bilmesinden geçtiğini anımsatan “Dünyanın En Büyük Kişisi”nde ise güzeller güzeli kedi yavrusuna layık eş olmak üzere tanrılar arasında dolaşan adamın, nihayetinde yolunun nasıl da bir kediyle kesiştiğini görüyoruz. Masalların derlendiği kültürlerin özgün motifleriyle de tanıştığımız kitapta, bir Hollanda masalında canavarın gazabından kurtulmak için kendisini kediye dönüştüren bir trolle karşılaşırken, Ortadoğu masalında da Kral Süleyman’ın bilge kedisini görüyoruz. Romanya kaynaklı masallar Nuh’un, Adem ve Havva’nın Kutsal Kitap’taki hikâyelerini folklorik unsurlu kedi maceraları ile süslerken; kötülüğü büyüyle alt eden kediler, insanın karşılıksız iyiliğini ödüllendiren kediler ve Bremen Mızıkacıları’na uzaktan selam çakan, evden kaçmış kedi ve hayvan arkadaşlarının maceraları da insan hayatının vazgeçilmez parçası olan bu varlıkları birbirinden ilginç masallarla ölümsüzleştiriyor.

MASALLARDA SAKLI KÜLTÜR
Dünyadan Kedi Masalları, Leo Summers imzalı özgün çizimleriyle dikkat çekiyor. Ancak ne yazık ki Türkçe baskı, bu çizimleri ortaya çıkaracak klasik bir masal kitabına yakışır özenli baskıdan hayli uzak. Aynı şekilde fiil çekimlerinin uyumsuzluğundan pek çok tashihe ve Kutsal Kitap ile mitolojiye dair göndermeler için gerekli dipnotların yokluğuna kadar bir dizi çeviri ve redaksiyon eksikliği de can sıkıyor. Bu noktada tek olumlu adım, kitabın orijinal baskısında yer alan ve eşini döven bir erkek kahraman içerdiği için kadına yönelik şiddet açısından
son derece sakıncalı bir içerik sunan, bu yönüyle de eleştirilmiş Macar masalının Türkçe baskıda yer almaması.

Çocuk ve gençlik türlerinde eserler vermiş olan yazar Natalia M. Belting, 11 Temmuz 1915 yılında Oskaloosa, Lowa ABD’de dünyaya gelmiş. 1997’de hayatını kaybeden Belting, özellikle bu derlemesi ile tanınıyor.

Dünyadan Kedi Masalları, bütün eksikliklerine rağmen ilgi çekici bir derleme. Genel baskı özelliklerinden ötürü kitabı minik bir okurun eline alacağını düşünmek pek mümkün olmasa da masalların okunmaktan çok dinlenmeye hazır özelliğinden ötürü, bir anlatıcı eşliğinde çocukların ilgisini çekeceği kesin. Öte yandan kitap, içerdiği geniş coğrafya nedeniyle kaynak kitap meraklılarına da hitap ediyor. Mitolojik ve dini metinlere göndermelerde bulunan, doğanın kaplan, kedi ve fare dengesini muzip bir üslupla gerekçelendiren bu masallar, kendilerini üreten toplumlara dair de çok şey söylüyor. Büyük küçük herkesin kendisine hitap eden bir şeyler bulabileceği bu masal derlemesi, bizi kendi kedi masallarımızı anlatmaya da cesaretlendireceğe benziyor. Zaten bir masal da en çok başka birinde yaşasın ve yenilerine ilham olsun diye anlatılmaz mı?