İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Harikalar Diyarına yolculuk

Harikalar Diyarına yolculuk

Zeynep ALPASLAN

Sinemaya uyarlanmış çocuk ve gençlik kitaplarının yer aldığı SineKitap’ın yeni konuğu Lewis Carroll’un Alis Harikalar Diyarında adlı kitabı. 2010’da vizyona girecek animasyonun yönetmenliğini sıradışı bir isim, Tim Burton, yapıyor.

Canı sıkılan küçük kız, beyaz tavşanın peşinden gider ve bir anda, kendini bambaşka, masalsı bir gerçekliğin, harikalar diyarının içinde bulur. Zaman, Alis’in alışık olduğundan farklı bir biçimde ilerler bu ülkede. Mekânların boyutları değişkendir, Alis buna ayak uydurmak zorundadır. Küçücük kapılardan geçmek için sihirli iksiri içer, kurabiye yediğinde ise bir deve dönüşür. Krallarla, kraliçelerle ve tuhaf orman yaratıklarıyla tanışır. Rafadan Kafadan’la bir duvarın üzerine tüneyip matematikten söz eder. Bitmek bilmeyen beş çaylarında, Şapkacı’nın çılgın kelime oyunlarıyla dolu bilmecelerini çözer. Tavşanın saati tik tak ederken, Alis, kendini harikalar diyarındaki maceralarına kaptırır ve yetişkinlerin gerçekliğinden uzaklaşır.

Charles Dodgson isimli bir matematikçi ve rahibin, 1865 yılında, Lewis Carroll takma adıyla, Alis Liddell isimli küçük kız için yazdığı Alis Harikalar Diyarında ve Alis Aynanın İçinde kitapları, çocuk edebiyatının en önemli eserleri arasında gösteriliyor. Tabii, basit bir çocuk kitabı değil, Alis. Ama öte yandan, hangi çocuk kitabı öyle ki? Alis Harikalar Diyarında; James Joyce, Paul Auster, T. S. Eliot, Charles Dickens gibi önemli yazarları derinden etkiledi. Geçen sayıda sözünü ettiğimiz Coraline (Neil Gaiman) de bir Alis uyarlamasıydı aslında. Marilyn Manson, Tom Waits ve Jefferson Airplane, Alis hakkında şarkılar yazdılar. Harikalar Diyarı, defalarca sinemaya, tiyatroya, opera ve baleye uyarlandı. Psikanalizcilerin kafasını epeyce meşgul etmiş, sembollerle dolu bir altmetine sahip bu kitap üzerine sayısız tez yazıldı. Matrix gibi filmler ve birçok çizgiroman sayesinde, Carroll’un hikâyesi, edebiyat tarihinin en çok referans verilen eserlerinden biri haline geldi. Kısacası, harikalar diyarında geçen tuhaf maceralar, günümüz sanatçılarına ilham vermeye devam ediyor.

BEYAZPERDEYİ SEVEN KİTAP
Alis’in son zamanlarda yeniden popüler olmasının sebebi ise, çağımızın harika çocuğu Tim Burton’ın, Alis Harikalar Diyarında animasyonunun 2010 yılında tamamlanacağını açıklamış olması, herhalde. Filmin kadrosunda, Şapkacı’yı canlandıracak Johnny Depp’in yanı sıra, Helena Bonham Carter, Anne Hathaway ve
Christopher Lee gibi harikalar da yer alıyor. Alis’i ise 1989 doğumlu Mia Wasikowska seslendirecek. Yüzüklerin Efendisi’nin sinemaya uyarlanabilmesi için doğru zamanı ve doğru yönetmeni (Peter Jackson) beklemek gerekti. Tim Burton’ın da Alis’te harikalar yaratacağına şüphe yok. Neredeyse sinemanın icadından bu yana, sinemaya ve televizyona sayısız kez uyarlanmış olsa da, Alis nihayet Disney’in gölgesinde kalmaktan kurtulacak gibi görünüyor.

2010’u beklerken, Alis filmlerine şöyle bir göz atacak olursak, 1903 tarihli, Cecil M. Hepworth imzalı sekiz dakikalık sessiz filmden, 1951 yapımı, Alis’i sevimli ve zararsız bir masala indirgeyen -çocukların bayıldığı- Disney müzikaline kadar, birçok önemli film çıkacaktır karşımıza. Ama bana göre bunların içinde en çok önemsenmesi gereken, Çek animasyoncu, muhteşem Jan Svankmajer’in 1988 tarihli Alis (Neco Z Alenky) uyarlamasıdır.

Svankmajer’in Alis’i, ‘stop motion’ tekniğiyle yapılmış, yetişkinlere yönelik, karanlık ve ürkütücü bir animasyon. Çek sanatçının Doğu Avrupa mitlerinden beslenen gotik tarzı, bu animasyona da fazlasıyla hâkim. Bu yüzden, zaman zaman özgün hikâyenin dışına çıkarak, insanın normalde girmeye asla cesaret edemeyeceği patikalara sapsa da Neco Z Alenky, Carroll’un Alis’ini, içinde barındırdığı tüm korkunç duygular ve tekinsiz ruh halleriyle, olduğu gibi yansıtabilen tek film olmuştur.

Svankmajer, nesnelerin hafızalarının olduğunu ve nesneler aracılığıyla anlatmaya değer olan tek hikâyenin de, bir çocuğun, bilinçdışına yaptığı yolculuğun hikâyesi olduğunu savunan, sıradışı bir dahi. Bu gerçeküstücü filmde de, Carroll’un hayal dünyası, günlük hayatta hiç de korkunç olmayan objeler aracılığıyla canlanarak tüylerimizi diken diken ediyor. Yılan gibi hareket eden çoraplar, dar koridorlardaki talaş ve toz yığınları, düğmeler, makaslar, antika dolaplar, yumurtadan çıkan tuhaf formlu iskeletyaratıklar… Ölü objelerin hortlayıp bir kız çocuğunu avlamaya çalışmalarına tanık oluyoruz bu korkutucu masalda. Alis, eski bir evin tozlu odaları arasında dolaşırken, film, bizi, yetişkinlerin dünyasında sıkışıp kalmış bir çocuğun zihninin odaları arasında dolaştırıyor. Rüyalarda karşımıza çıkan, zaman ve mekânın verdiği belirsizlik hissi, bütün filme hâkim. Yönetmen, korkunun aracısı olarak gerçeğin ta kendisini, gerçeküstücü bir üslupla hikâyenin içine yerleştirerek, çocukluk travmaları, bastırılmış arzular ve kâbuslar gibi, gerçeküstücülerin yakından ilgilendiği psikanalitik konulara değiniyor. Gerçekle beklenmedik bir şekilde, beklenmedik bir anda yüzleşmek, şok etkisi yaratıyor. Mesela, Disney’in sevimli, masum, pofuduk, neşeli, bilge, hazırcevap ve gizemli tavşan figürünü alıp yerine gerçek bir doldurulmuş tavşan koyuyor Svankmajer. Alis’in kendisi ise, gerçek bir oyuncu tarafından canlandırılıyor ve bu kız, sihirli numaralarla komik bir biçimde büyüyüp küçüleceği yerde, cam gibi gözleri olan bir oyuncak bebeğe dönüşüveriyor. Bunun bol efektli korku filmlerinden çok daha korkunç olduğunu söylemeye bile gerek yok, sanırım. Alis’in Çek versiyonunun, Carroll’un yarattığı dünyada tehlikeli bir yolculuğa çıkmaya hazır, cesur yetişkinleri büyüleyeceğine eminim. Alis’ten etkilenen bir başka tuhaf Çek filmi, 1970 tarihli, Jaromil Jires imzalı Valerie Harikalar Diyarı’nda (Valerie and Her Week of Wonders/Valerie a tyden divu) ise, daha da ileriye gitmek isteyenler için, DVD’de hazır bekliyor.

Bu sırada çocuklar da, Carroll’un kitabını okuyup John Tenniel’in çizimleriyle hayaller kurabilir ya da Disney filmini izleyip neşeli bir dünyanın neşeli şarkılarına eşlik edebilirler.

Alis Harikalar Diyarında
Lewis Carroll
Çeviren: Nihal Yeğinobalı
İmge Kitabevi /156 sayfa

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Show More