İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

‘Şefaat ya resulullah mı seyahat ya resulullah’ mı?

‘Şefaat ya resulullah mı seyahat ya resulullah’ mı?

Sevengül SÖNMEZ

Türkçe’de gezi edebiyatının atası Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme’sidir. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman’ın olağanüstü emekleriyle YKY’den aslına uygun olarak yayımlanan eser, Doğan Kardeş Kitaplığı’ndan da Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nden Seçmeler başlığıyla yayımlandı.

Türkçe edebiyatta gezi türü denince ilk akla gelen eser, Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme’sidir kuşkusuz. Aslen Kütahyalı olan Derviş Mehmed Zilli’nin oğlu Evliyâ Çelebi, 1611 senesinde İstanbul’un Unkapanı semtinde dünyaya gelir. I. Süleyman’dan I. Ahmed’e kadarki padişahların mahiyetinde kuyumcubaşılık yapan babası, padişahlarla birlikte seferlere katılır. İstanbul’un fetihten sonra ise, bu güzide şehre yerleşir. İlk önce mahalle mektebinde, ardından da Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi’nde yedi yıl çok iyi bir eğitim alır. Nihayetindeyse, sarayın özel mektebi olan Enderun’a devam eder.

Güzel yazıdan, Kur’an ve Arapça eğitimine kadar pek çok ders alan Çelebi, devlet işlerinde büyük başarılar kazanarak padişahın beğenisine mazhar olur. Ancak o, çocukluğundan kalan yeni yerler görme arzusuna riayet ederek, “Seyahat ya Resulullah!” der ve Seyahatnâme’de anlattığı gibi, gördüğü bir rüya üzerine saraydan ayrılarak, meşhur gezilerine başlar. Tam elli yıl, imparatorluk sınırları içerisinde yer alan pek çok yeri gezer.

En son çıktığı Mısır gezisinden sonra, 1683’te vefat eder. Fantastik bir dille kaleme aldığı Seyahatnâme adlı on ciltlik eseri, bu gezilerinin ürünüdür. 17. yüzyıldan günümüze kalan bu eşsiz yapıt hakkında her gün yeni kitaplar yazılıyor, araştırmalar yapılıyor. Seyahatnâme ile ilgili sempozyumlar, konferanslar düzenleniyor, bu eser pek çok araştırma ve incelemeye kaynaklık ediyor. Bilkent Üniversitesi’nde 2008 yılında düzenlenen “Çağının Sıra Dışı Yazarı ve Eseri: Evliyâ Çelebi ve Seyahatnâme” de bunlardan sadece biri. Bu sempozyumun bildirileri aynı adla kitaplaştırılarak da yayımlandı.

ÖZENLİ BİR SEÇKİ
Robert Dannkof’un Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi Okuma Sözlüğü ise Seyahatnâme’nin izinde yazılan kitaplardan biri. Seyahatnâme’nin dizini de sayılabilecek bu kitap, Türkçe’nin tarihsel söz varlığı açısından çok önemli bir çalışma. Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme’si dil, edebiyat, tarih, sanat tarihi, coğrafya ve sosyoloji çalışmalarının başyapıtı olma özelliğini daha uzun yıllar sürdürecek gibi görünüyor.

Belki de bu yapısı, onun klasiklerimiz arasında en üst sıralarda yer almasının temel nedenidir. Yapı Kredi Yayınları büyük bir yayıncılık hizmeti vererek Seyahatnâme’yi aslına uygun olarak özgün diliyle yayımladı. Ardından da günümüz diline çevirerek, bu eseri herkese ulaştırmayı başardı. Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman’ın insanüstü denebilecek çalışmalarının ürünü olan bu eşsiz yapıt, artık elimizin altında.

Yakın zamanda da Doğan Kardeş Kitaplığı’ndan Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nden Seçmeler yayımlandı. Seçkiyi hazırlayan Seyit Ali Kahraman önsözde seçki için izlenen yöntemi şöyle anlatıyor: “… bu büyük kültür hazinesi kitabın, gerek konularının çokluğu ve çeşitliliği, gerekse hacminin büyüklüğü göz önüne alınarak ve gençlerimizin de bu değerli eserden pay alabilmelerini sağlamak amacıyla içindeki konulara örnek teşkil edecek şekilde bir seçme yaptık.” Gençlerin bu eserden yararlanmalarını sağlamak için hazırlanan kitap, özellikle ortaöğretimde hem öğrencilerin hem de öğretmenlerin çok işine yarayacak.

Kitabın dili okurların rahatça anlaması için sadeleştirilmiş, üstelik sadeleştirme metnin aslını aratmayacak bir edebi lezzet taşıyor. Sadeleştirilemeyen ya da çevrilemeyen sözcüklerin yanlarına konan köşeli parantezlerle gerekli açıklamalar yapılmış, yine dipnotlar da okur için gerekli tüm bilgiyi bir araya getirmiş. Bu seçkiye alınan metinlerin Evliyâ Çelebi’nin yazdıkları içindeki en ilginç, en eğlenceli ve en sürükleyici metinler olduğu açık.

Üsküdar Mesireleri’nden İp Cambazları’na insanların nasıl eğlendiğini; Edirne’den Van’a Osmanlı’nın sınırları içinde kaç tane hamam olduğunu; neft’in yani petrolün nasıl çıkarıldığından kar kurdunun nerede ve nasıl yaşadığına dek pek çok şeyi anlatan ve gerçek bir bilgi hazinesi olan Seyahatnâme’nin bu baskısı ilgi çekici.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nden
Seçmeler
Seyit Ali Kahraman
YKY / 406 sayfa
Show More