Okyanusta 101 gün
Ceyhan USANMAZ
Norveçli antropolog Thor Heyerdahl, Polinezyalıların atalarının zannedildiği gibi Asya kıtasından değil Güney Amerika’dan geldiğini kanıtlamak için 1947 yılında deneysel bir keşif yolculuğuna çıkıyor. Kon-Tiki işte bu heyecan verici yolculuğun öyküsü…
Kristof Kolomb, Avrupa kıtasından başladığı yolculukla Atlantik Okyanusu’nu aşarak Kuzey Amerika’ya adım atmıştı. (Gerçi, ulaştığı toprakları Hint Adaları sanıp keşfettiği yerin yeni bir kıta olduğunu anlayamadan hayata veda etti.) Kristof Kolomb’un çağdaşı bir başka kâşif, Portekizli Ferdinand Macellan ise dünyanın çevresini dolaşan ilk insan olarak tarihe geçiyordu. Yine aynı dönemde, yani XV. yüzyıl sonu ile XVI. yüzyıl başlarında Avrupa’nın en başarılı kâşiflerinden biri olarak kabul edilen bir Portekizli daha vardı; Avrupa’dan çıkıp doğrudan Hindistan’a giden ilk kişi, Vasco da Gama.
Konuyla ne kadar ilgili olduğumuz çok da önemli değil aslında; yukarıdaki isimleri, en azından coğrafya derslerinden hatırlamayan yoktur sanırım; o meşhur Keşifler Çağı’nın “kahraman”larını… Elbette insanoğlunun keşif duygusuyla hareket ettiği zamanları yalnızca bu dönemle sınırlamak imkânsız ya da yalnızca yukarıda saydığımız isimler değildi dünyanın dörtte üçünü kaplayan geniş sularla mücadele etmeye karar verip inandıklarının peşine korkusuzca düşenler… Günümüze daha yakın tarihlere geldiğimizde karşılaştığımız Thor Heyerdahl da –Kolomb, Macellan kadar bilinmese de– bu “çılgın”lardan biri hiç kuşkusuz.
Norveçli antropolog Thor Heyerdahl’ ın “macera”sı, bir Güney Denizi adasında, ateşin başında oturan yaşlı bir yerlinin atalarıyla ilgili destan ve öyküler anlatmasıyla başlıyor. O zamanlar Heyerdahl, karısı Liv’le birlikte bir yıldır Yeni Zelanda’nın kuzeydoğusunda, Büyük Okyanus’ta (Pasifik Okyanusu) yer alan Polinezya adalarından birinde yaşıyor. Fatuhiva isimli bu adada hayvan türlerini, tanrı tasvirlerini ve yeryüzünden silinmiş kültürlerin izlerini araştırıyorlar. Soyu tükenmiş bir kabilenin son üyesi olan o yaşlı yerli, atalarına ait öyküler anlatırken Tiki’den, Kon-Tiki’den bahsediyor: “Tiki hem tanrıydı, hem şefti. Şimdi yaşadığımız bu adalara atalarımızı Tiki getirdi. Ondan önce uzaklarda, denizin arkasında büyük bir toprakta yaşıyorduk.” Yerlinin bu sözleri Heyerdahl’ı o gece uyutmaz ve aklına gelen fikri karısıyla paylaşır: “Liv, ormandaki taş Tiki heykellerinin, Güney Amerika’nın eski kültürlerinden geriye kalan dev taşlara çarpıcı ölçüde benzediklerini fark ettin mi?”
O zamana kadar bilim insanları arasında Polinezyalıların kökenlerinin Malezya, Hindistan, Çin, Japonya, Arabistan, Mısır, Kafkaslar, Atlantis, hatta Almanya ve Norveç’e dayandığına dair teoriler üretilmiştir; haritaya bakınca da net bir biçimde görüleceği gibi, ne de olsa Polinezya adaları Asya kıtasına daha yakındır, en azından doğusunda yer alan Güney Amerika’yla arasında olduğu gibi kocaman bir okyanus yoktur. Oysa ki Thor Heyerdahl’ın iddiası tam da budur; o akşam yaşlı yerlinin de ima ettiği gibi, Polinezyalıların atalarının zannedildiği gibi batıdan –Asya kıtasından– değil, doğudan –Güney Amerika’dan– geldikleri yönündedir. Bunu destekleyecek kimi kaynaklara ulaşmıştır ulaşmasına ama kimseyi eski çağlarda yaşamış insanların koca okyanusu aşarak o topraklara varmış olduğuna ikna edemez. Sonuç vermeyen bütün girişimlerinin ardından geriye tek bir seçenek kalır; kendi iddiasını bizzat kendisi deneyimleyerek kanıtlayacaktır…
Türkçede yakın bir zaman önce Nemesis Kitap tarafından yayımlanan Kon-Tiki kitabında Thor Heyerdahl, 1947’de gerçekleştirdiği işte bu macera dolu yolculuğu anlatıyor. Beş arkadaşı ve bir papağanla birlikte, tıpkı o eski çağın insanları gibi ağaçtan yaptıkları bir sal üstünde Pasifik Okyanusu’nda geçirdikleri 101 günü. Hatırlayanlar olacaktır, antropolog Heyerdahl’a kâşif unvanını da kazandıran bu ilham verici hikâyeyle, geçen yıl gösterime giren aynı adlı filmde de karşılaşmıştık…
