Tarihi eğlenerek öğrenmek…
Şebnem AKALIN
Günümüzden 2000 yıl önce sınırları Avrupa’yı, Anadolu’yu, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’yı kapsayan Roma İmparatorluğu hakkında eğlenceli ve kapsamlı dört kitap. Mimariden günlük yaşama, teknolojiden yönetime, tarihe biraz daha yakınlaşmak için.
Roma uygarlığını tanımanız için size bir kaç kitap önermek isterim. Neden derseniz, Roma İmparatorluğu’ndan söz edildiği zaman aklınıza yalnızca İtalya’nın başkenti gelmesin. Roma İmparatorluğu’nun sınırları günümüz Avrupa’sını, Anadolu’yu, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’yı kapsıyordu. Yani 2000 yıl öncesine dönersek hepimiz birer Romalıyız. Böyle düşününce geçmişin bu en büyük uygarlığında yaşam nasıldı sorusu daha da ilginç oluyor. Yaşadıkları kentlerin mimarisinden yönetim biçimine, giyim kuşamından beslenme tarzlarına, nasıl eğlendiklerine kadar her şeyi öğrenince, bazı şeylerin günümüze kadar hiç değişmeden gelmesine şaşırabilirsiniz. İsterseniz şimdi kitapların rehberliğinde o döneme bir göz atalım.
MAKET YAPIYORUZ
“Keşfedin” serisinden çıkan Roma İmparatorluğu kitabındaki zaman çizelgesi, efsaneye göre MÖ 753 yılında İtalya’da Tiber Nehri kıyısındaki birkaç küçük köyden oluşan bu devletin, MS 455 yılına kadar geçen süreç içindeki önemli olaylarını bir bakışta özetlerken; imparatorluğun sınırlarının en geniş halini gösteren harita, Roma uygarlığının izlerine her yerde rastlayabileceğimizin kanıtı. Kitapta adı geçmese de Efes’ten Zeugma’ya ülkemizdeki tüm antik kentlerin geçmişte Roma İmparatorluğu’nun önemli merkezleri olduğunu hatırlatmak isterim. Zaman çizelgesine göre MS 395 yılında imparatorluk ikiye bölünüyor. Kısa bir süre sonra İtalya’daki Batı Roma yıkılsa da İstanbul’daki Doğu Roma 1453 yılına kadar ayakta kalıyor.
Romalı mühendisler uzaktaki dere ve göllerden kentlere temiz su getirmek için kanallar inşa etmişlerdi. Suyun sürekli akışını sağlamak için hafif bir eğimle yapılan bu suyolları vadilerin üzerinden kemerli köprülerle geçiriliyordu. “Keşfedin” serisinin tüm kitaplarında olduğu gibi, adım adım gösterilen 15 projeyi uygulayarak Roma uygarlığını tanıma olanağı var. Kitaptaki uygulamaları inceleyerek su kemeri, villa veya tapınak maketi yapabilir, bunların dekorasyonunda kullanılan mozaiklerden hazırlayabilirsiniz. En ilginci ise balmumu tabletin bir benzerini hazırlamak. Romalılar not almak için balmumu kaplı tahta kullanırlardı. Sivri uçlu çubukla kazıdıkları balmumunu düzleştirerek yüzeyi tekrar tekrar kullanabiliyorlardı. Zengin bir Romalının villasını resimler, mozaikler ve heykeller süslüyor, odalar alttan sıcak hava ile ısıtılıyordu. Yemek sedirlere uzanılarak yenilmekteydi. Tüm bu bilgileri arkeologların yaptıkları kazılardan öğreniyoruz. Kitabın sayfalarını çevirdikçe camdan seramiğe, tunçtan değerli gümüşe kadar yemek yapımında ve sunumunda kullanılan çok sayıda kap kacağın günümüzde kullanılanlardan hiçbir farkının olmadığını göreceksiniz. Ama günümüze ulaşan bilgiler ışığında, Roma yemeklerinin pek bizim alıştığımız tatlara uygun olmadığı anlaşılıyor. Yine de çocukların kolayca yapabileceği bir yemek –ballı hurma– besleyici bir atıştırmalık. Roma çağında bir yemek tezgâhından veya sokak satıcısından ayaküstü bir şeyler atıştırmak, cadde boyunca sıralanan dükkânlardan veya Roma’daki gibi beş katlı, içinde yüzlerce dükkânın yer aldığı kapalı çarşılardan alışveriş yapmak da günümüz dünyasına yabancı gelmeyen şeylerden.
KANALİZASYON SİSTEMİ
100 Adımda Antik Roma kitabında ise benzer bir içerik bu kez, sanki 100 soruya verilmiş yanıtlar gibi kaleme alınmış ve bu bilgiler çizimlerle canlandırılmış. Roma dünyasında çocukların yaşamı nasıldı diye merak edecek olursanız, onlar da yaklaşık yedi yaşında okula başlayıp 16 yaşında bitiriyorlardı. Dersleri okuma-yazma, matematik ve toplum önünde konuşma idi. Bir istisna, kızlar okula gitmez, annelerinden veya evdeki kölelerden yemek pişirmeyi, temizlik yapmayı, dikiş dikmeyi, çocuk bakımını öğrenirlerdi. Zengin ailelerin kızları evde özel öğretmenlerden okumayı, hesap tutmayı ve bir müzik aleti çalmayı öğrenebilirdi. Kitabın içindeki “İnanmak zor!” başlıklı bölümlerde bunun gibi daha nice çarpıcı bilgiyi bulabilirsiniz. Örneğin Romalıların konuştukları Latince’den Türkçe’ye geçmiş sözcüklerden bazılarını: akvaryum, lavabo, leopar, balina, goril, pelikan, nükleer, egzoz…
MS 300 yılında Roma, bir milyondan fazla nüfusuyla dünyanın en büyük kentiydi. Böyle büyük ve kalabalık bir yerde en önemli ihtiyaç su ve kanalizasyon sistemidir.
Büyük kemerler kurularak uzaklardan taşınan su, meydan çeşmelerinden halka dağıtılmaktaydı. Ayrıca zenginlerin evlerine kadar su getirmek için kurşun borular döşenmişti. Caddelerin altından geçen kanalizasyon o kadar geniş ve yüksekti ki içinden bir at arabası geçebiliyordu. Ama yine de sokaklar çok pis olduğu için insanlar karşıdan karşıya geçmek için yüksek taşlı geçitleri kullanıyorlardı. İmparatorlar veya kentin zenginleri hamamların yanı sıra, insanların uzun sıralarda yan yana oturduğu kamuya açık tuvaletler yaptırmıştı.
LAVLARIN ALTINDA
Eski uygarlıklara ait mimari kalıntılar arkeologlar tarafından toprak altından bulunup restore edilmektedir. Bu yapıların geçmişte nasıl göründüğünü, orada neler yapıldığını hayal etmek çok ilginç olabilir. Fantastik Saydam Sayfalarla Antik Roma adlı kitap işte tam bunu sunuyor. Roma İmparatorluğu’nun kuruluş öyküsü ile başlayan kitabın ilerleyen sayfalarında geçmiş ile bugün iç içe. Kolezyum’un günümüzdeki fotoğrafının üzerine gelen şeffaf sayfada arenada iki gladyatörü dövüşürken görebiliyorsunuz. Vezüv’ün külleri altında kalmış Pompeii kentinde kazı yapan arkeologların fotoğrafının üzerindeki saydam sayfayı çevirince, yanardağının patladığı anda kentte yaşanan dram canlanıveriyor gözünüzün önünde. Pompeii’de bir villadaki günlük yaşam ve Sezar’ın askerlerinin bir kenti kuşatmasını gösteren sahneler de diğerleri. Kitap bu görsel zenginliğinin yanı sıra, onları destekleyen bilgileri de hoş bir anlatımla sunuyor. Örneğin bu sayede, muazzam büyüklükteki yapıları bir Roma buluşu olan beton sayesinde nasıl inşa ettiklerini öğreniyoruz. Dünyanın halen ayakta olan en eski ve 20. yüzyıla kadar inşa edilmiş en büyük beton kubbesi olan Panteon, MS 128 yılında tamamlanmış. Günümüzün betonarme yapılardan farklı olarak demir çubuk kullanılmadan yapılan bu kubbe, kitapta Romalı mühendislerin başyapıtı olarak tanıtılıyor.
“Bilgi Hazinesi” serisinden Antik Roma kitabında ise gündelik yaşam sanki çizgi roman gibi anlatılmış. Örneğin, harika bir tatil günü insanlar gladyatörlerin ve vahşi hayvanların gösterilerini izlemek için Kolezyum’a gidiyorlar. Detayları inceleyip aralara serpiştirilmiş bilgileri okuduğunuzda arenadaki gösteriler hakkında her şeyi öğrenebiliyorsunuz. Daha da ilginci, bir sonraki sayfada, 50 bin izleyici alabilen yapının sanki röntgeni çekilmiş gibi iç görünümünün verilmesi ve içeride, hatta alttaki tünellerde geçen olayların anlatılması. Aynı yöntemle kentin bir caddesindeki çok katlı apartmanların, hamamların, bir villanın veya bir sınır kalesinin içindeki yaşam, insanların neler yaptıkları, kullandıkları eşyalar gösterilmiş. Rüzgâr olduğu zaman kare biçiminde yelkenlerini açan yük gemileri veya yüzlerce kürekçi ile yol alan savaş gemilerinin içlerinin hiç de dışarıdan göründüğü gibi olmadığı bu sayede ortaya çıkıyor. Savaş sırasında yan yana gelip, ok ve yaylardan korunmak için kalkanlarını başlarının üstünde ve önderinde tutarak ilerleyen askerler için kaplumbağa anlamına gelen “testudo” kelimesinin kullanılıyor olması ise sayfa kenarı bilgilerinden biri.
Antik Roma uygarlığı hakkındaki ayrıntılı bilgilerin çizimler ve fotoğraflar eşliğinde sunuluyor olması, kitapların öğretici yönüne değerli bir katkı sağlıyor. Yüzyıllarca ayakta kalmayı başarabilen bu imparatorluk; alfabesi, bozuk paralarımıza model oluşturan paraları, adını tanrı Mars’tan ve İmparator Agustus’tan alan ay isimleri, Latince kökenli sözcükleri ile farkında olmasak bile yaşamımızda izlerini sürdürmeye devam ediyor.
