Kitap, günümüz ile İkinci Dünya Savaşı yılları arasında gidip gelen başkarakter Tegan’ın vasıtasıyla savaşın ne menem bir bela olduğu en iyi şekilde, yani edebiyat yoluyla okura hissettiriyor.
Yazan: Sanem Erdem
Oxford University Press, İngiltere’de “TreeTops Fiction” başlığı altında çocuklara okumayı sevdirmeyi amaçlayan bir dizi kitap yayınlıyor. Çocukların okuma seviyelerine göre sınıflandırılan, çeşitli konulara değinen ve okurları farklı yazım tarzlarıyla tanıştıran bu diziyi Martı Yayınları, Oxford Kitaplığı başlığı altında Türkçeye kazandırmış. Birazdan bahsedeceğim Savaş Maymunu da bu diziye ait kitaplardan biri.
Tegan, annesi doğum yapacağı için bir haftalığına büyükannesiyle onun Londra’daki evinde kalacaktır. Londra’daki ilgi çekici yerleri göreceği için çok heyecanlıdır ancak ilgisi büyükannesinin İkinci Dünya Savaşı’na dair anılarına kayar.
Başlarda Tegan için savaş, okulda tarih dersinde öğrendiği bir maceradır sadece. Ancak büyükannesinin kız kardeşi Alice’in bu savaş yüzünden hayatını kaybetmiş olduğunu öğrenmesiyle savaşın acı gerçekleriyle tanışır. Gökten bombalar yağarken sığınağa koşmak yerine, okşanmaktan aşınmış, eski püskü oyuncak bir maymunun peşinden giden Alice’in hikâyesi Tegan’ı çok etkiler.
Ertesi gün büyükannesinin evini keşfe çıkan Tegan, savaş zamanı sığınak olarak kullanılan, bahçedeki kulübeye girince, çok merak ettiği geçmişe ait bir nesne bulur: Alice’in gaz maskesidir bu. Sırf denemek için gaz maskesini kafasına geçirmesiyle olağanüstü bir olay gerçekleşir ve kulübe, eskiden olduğu gibi bir sığınağa dönüşür. Dışarı çıktığında ise maske kaybolur ve kendisini 1944 yılının sonlarında bulur, yani Alice’in hayatını kaybetmesine az zaman vardır. Zamanda yolculuk yapabildiğine göre, acaba geçmişi de değiştirebilir mi?
Zamanda yolculuk büyük küçük herkesin ilgisini çeken bir konu, edebiyatta, sinemada ve televizyonda yüzlerce kez işlenmiş bir tema. Nasıl olmasın ki? İnsanlık tarihinde yaşanmış felaketleri engelleyerek dünyaya daha iyi bir gelecek imkânı sunmak harika olmaz mıydı? Ya da en azından kişisel geçmişlerimizde yaptığımız hataların önüne geçme fırsatını geri çevirebilir miydik? Veya sadece etkisiz bir gözlemci olarak bir zaman gezgini olmak, tarihe tanıklık etmek bile yeterli olurdu. (Doctor Who, sana söylüyorum!) Ancak zaman yolculuğu -bilindiği kadarıyla- şu an sadece edebi bir araç ve işini bilenler tarafından kullanıldığı takdirde harika olasılıklar, olağanüstü alternatif gerçekliklere kapı açarak okurun zihnini adeta yıldırım efektiyle aydınlatır.
Claire Funge tarafından kaleme alınmış Savaş Maymunu da bu muhteşem aracın kullanılmasıyla küçük okurları spekülatif edebiyatla tanıştırıyor. Zamanda yolculuk temasını işlemek çetrefillidir, bin bir çeşit paradoksla başa çıkmak gerekir; ancak ilkokul dördüncü ve beşinci sınıflara yönelik olduğu belirtilen bu küçük roman basit kurgusuyla, kısa bölümlere ayrılmış yapısıyla okurları zorlamaksızın olasılıkları sorgulamaya davet ediyor.
Kullanılan basit diliyle ve merak uyandıran olay örgüsüyle kitap su gibi akıp gidiyor. Bir kitabın su gibi akıp gitmesi elbette edebi bir kriter değildir; ancak burada amaç çocukların okumayı sevmesi, okuma alışkanlığı kazanıp yeni türler keşfetmesi olduğundan kitabın akıcı olması önem kazanıyor. Bu konuda da oldukça başarılı olduğunu söylemem gerek. Savaş Maymunu’nun çok özgün bir hikâye olduğunu düşünmüyorum, ancak spekülatif kurguya sahip daha karmaşık edebiyat eserlerine giriş için iyi bir fırsat olabilir.
Günümüz ile İkinci Dünya Savaşı yılları arasında gidip gelen başkarakter Tegan’ın vasıtasıyla savaşın ne menem bir bela olduğu en iyi şekilde, yani edebiyat yoluyla okura hissettiriliyor. Çok kısıtlı imkânlarla hayatta kalmaya çalışan, her gece başlarına yağan bombalara alışmış insanlar sadece bu savaşa özgü değil elbette. Özelde İkinci Dünya Savaşı, genelde de gerçekleşmiş ve gerçekleşmekte olan tüm savaşlara ve onların sebep olduğu yıkıma ayna tutan Savaş Maymunu’nun güçlü yanı bence budur.
Savaş yıllarından bahsediyor diye umutsuz, karanlık bir kitapla karşı karşıya olduğunuzu düşünmeyin sakın. İnsanların ellerinde avuçlarında ne varsa ihtiyacı olanlarla paylaşması; dostlara, komşulara, zor durumda kalan herkese destek olmaları ve ağır koşullar altında bile hayata bir şekilde bağlanmalarını görmek mutlu ediyor.
Kitapta ayrıca eğitsel çalışmalarda kullanılması için sorular da yer almakta. Ancak bunlar bana, yüzyıllar önce ilkokulda okuduğum ünite dergilerini hatırlattılar. Kitap derste işlendiğinde veya anne-baba ile birlikte okunduğunda bu sorularla çocuklar onları düşünmeye ve araştırmaya sevk edecektir. Yine de içimden bir ses, bu soruları gören çocuğun bu kitabı bir ders kitabı olarak değerlendirmesine yol açacağını ve onu edebiyattan zevk almak yerine öğretmenden not, anne-babadan aferin almaya yönlendireceğini fısıldıyor bana. Umarım yanılıyorumdur. Umarım bu sorular çocukları birçok kaynaktan tarih okumaya, düşünmeye ve sorgulamaya sevk eder.
Claire Funge
Türkçeleştiren: Çiğdem Köfüncü
Martı Yayınları, 144 sayfa
