İyi Kitap

Çocuk ve Gençlik Kitapları Dergisi

Çocuk Edebiyatı Antolojileri, Derlemeleri, Seçkileri

Sözü geçen tüm bu antoloji, derleme ve seçkiler çocuk edebiyatını merak eden, seven, bu alanda çalışan, yazan, yazmak isteyen, araştıran, kitap yayımlayan herkes için birer başvuru kaynağı, yol gösterici.

Yazan: Doğan Gündüz

Fuat Baymur ve Kemal Demiray tarafından hazırlanan Çocuk Edebiyatı Antolojisi (1961) kitabının önsözünde, önce edebiyatın ne olduğuna değinilir. Sonra “çocuk edebiyatı eserleri ile edebi eserler arasında bir ayrılık olmaması lazım geldiği” vurgulanır. Bugün de sıklıkla dillendirildiği gibi “Çocukların okuyacakları eserlerle büyüklerinkini ayıran hususun bunların dil, fikir, imaj yönlerinden seviyelerine göre ayarlanmaları gerektiği” belirtilir. Bu antolojinin hazırlanma amacı “küçüklere yol gösterme gibi önemli bir görevi üzerlerine almış bulunan ana-babalara, öğretmenlere yardım etmek, bazı eserlerin çeşitli yaşlardaki çocukların elleri altında topluca bulunmalarını” sağlamaktır. Milli Eğitim Bakanlığının “Öğretmen Kitapları” kategorisinde yayımlanan bu kitap, eser türlerine göre bölümlere ayrılır: Tekerlemeler, ninniler, bilmeceler – Masallar; mitler, efsaneler – Kahramanlık hikâyeleri ve şiirleri – Hikâye, roman – Gerçekler dünyası: Meraklı konularda yazılar – Gerçekler dünyası: Biyografiler, hatıralar, seyahat yazıları – Fabl ve şiir.
Çocuk Edebiyatı Antolojisi’nde Fuat Köprülü’den Orhan Veli’ye, Cervantes’ten Grimm Kardeşlere, Eflatun Cem Güney’den Beydeba’ya kadar birçok yazar ve şairin eserlerinden örnekler bulunmaktadır.
Enver Naci Gökşen’in Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız (1966) kitabı ise hem çocuk edebiyatı üzerine kapsamlı teorik bilgiler içermesi hem de örnekler sunmasıyla önemli bir kitaptır. Sadece çocuk edebiyatına değinmez, çocuğun tinsel gelişimi ve okuma eğilimlerine, çocuğa okuma alışkanlığı kazandırabilmek için aileye, okula, öğretmene ve tabii resmi kurumlara düşen sorumlulukların neler olduğuna, çocuk yayınlarının niteliklerine, çocuk kitaplıklarının amacına, kurulması ve yönetilmesine, benzer şekilde okul ve sınıf kitaplıklarının nasıl kurulacağına, çocuk gazete ve dergilerinin nasıl hazırlanacağına ayrıntılı olarak yer verir. Masal, fabl, destan, efsane, roman ve hikâye, biyografi, şiir ve dramatizasyonun ne olduğunu, köklerinin nereden geldiğini, çeşitlerini örneklerle açıklar. Pertev Nail Boratav, Eflatun Cem Güney, Alphonse Daudet, Ziya Gökalp, Orhan Seyfi Orhon, Fazıl Hüsnü Dağlarca, Mahmut Yesari, Reşat Nuri Güntekin, Rakım Çalapala, Ali Ulvi Elöve eserlerinden örnekler verilen yazar ve şairlerin bazılarıdır. Uzun yıllar güncelliğini koruyan Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız kitabı, Hikmet-Dava-Çağ Yayınları tarafından 1972 ve 1975 yıllarında, Remzi Kitabevi’nden de 1980 ve 1985 yıllarında yeni baskılar yapmıştır.

Kemal Demiray, 1973 yılında yayımlanan Türkçe Çocuk Edebiyatı kitabında, 1961’de Baymur ile birlikte hazırladığı kitaba göre teorik yapısı daha güçlü bir eser ortaya koyar. Ayrıca güncel ihtiyaçlar doğrultusunda yeni başlıklar da ekler: Okuma Materyallerinin Çeşitleri – Çocuk Yayınlarının Seçilmesinde Dikkat Olunacak İlkeler – Yaşlara Göre Okuma Eğitimleri – Çocuk Yayınlarının Seçilme ve Ayarlanmasında Anketlerden Faydalanma – Dünya Çocuk Edebiyatı Tarihine Toplu Bakış – Türk Çocuk Edebiyatı Tarihine Toplu Bakış.
Son bölümde, Nabi’nin (1642-1712) oğluna bazı öğütlerde bulunmak amacıyla yazdığı Hayriye adı eseri, çocuğa hitap eden ilk eser olarak belirtilir. Çocuk seviyesinin düşünülerek eser yazılması fikrinin Tanzimat’tan sonra belirdiği söylenerek, “Tanzimat’tan 1908’e kadar”, “İkinci Meşrutiyetten sonra” ve “1928’den sonra” olmak üzere üç dönem hâlinde çocuk edebiyatı hakkında kısa bilgiler verilir. Bu kitapta da çocuk edebiyatı türlerinden güzel örnekler yer almaktadır.
Mehmet Seyda, Cumhuriyet Öncesi Yazarlarından Çocuklara Hikâyeler (1974) kitabının önsözünde “Bu kitap, esprilerle süslü bir anlatımı olan Evliya Çelebi’den Cumhuriyet’in ilanına kadar gelen dönemde edebiyatımıza emek vermiş ünlü yazarlarımızın çocuklarla ilgili hikâyelerinden örnekler veren bir derlemedir” diye belirtir. Derlemedeki yazarların çocuk ve çocukluğa dair örnek hikâyelerini okumak ve yazarların edebi diliyle tanışmak için güzel bir kaynak Çocuklara Hikâyeler. Yıllar içinde Türkçenin ve çocuğa bakışın değişimini görmek için de ayrı bir önemi var bu kitabın. Ahmet Rasim, Abdülhak Şinasi Hisar, Refik Halit Karay, Halikarnas Balıkçısı, Sabahattin Ali, Sait Faik, İlhan Tarsus, Orhan Kemal, Aziz Nesin, Yusuf Atılgan, Yaşar Kemal gibi Türkçenin yetkin kalemlerinin bir arada olması derlemeyi daha da değerli ve güncel kılıyor.
Yüksel Pazarkaya’nın derlediği Ağaca Takılan Uçurtma 1974 yılında, Almanya’da basılmıştır. “Özellikle Avrupa’daki Türk çocuklarının ve ana babalarının Türkçe okuma kitabı eksiğini gidermeyi” hedefleyen Ağaca Takılan Uçurtma’da şiirler, öyküler ve oyunlar yer almaktadır. Baskı kalitesi dönemine göre oldukça iyi olan bu kitap, içindeki öyküler, şiirler, oyunlar ve bunlara eşlik eden Orhan Peker’in desenleri ile güzel bir antolojiye dönüşür. (Gündüz, Doğan, “Ağaca Takılan Uçurtma”, İyi Kitap Çocuk ve Gençlik Yayınları Dergisi, Sayı 110, Ocak 2019, s.42-43)
1977 yılına geldiğimizde, çocuk edebiyatı üzerine çalışan Kemal Demiray’ın Açıklamalı Çocuk Edebiyatı Antolojisi adlı yeni bir kitap daha yayımladığını görüyoruz. Demiray’ın daha önceki kitaplarındaki bölüm başlıkları burada daha kapsamlı irdeleniyor daha çok örnekle aktarılıyor. Diğer kitaplarında olmayan “Komiks (Çizgi Roman) Sorunu” diye bir başlığın yer alması dikkat çekicidir. Her ne kadar bu başlık altında yazar, çizgi romanı “okuma arzusunu kamçıladığı” için yararlı, bir çeşit “zihin tembelliğine yol açtığı” için de zararlı olduğunu ileri süren iki görüşe yer verse de yazarın “Komikslere karşı ne tür tedbirler alınabilir?” alt başlığıyla sıraladıkları açısından baktığımızda, çizgi romanın sakıncalı olduğu düşüncesine daha yakın olduğu hissediliyor. Bir diğer yeni başlık da “Görsel-İşitsel Araçlar ve Okuma”dır. Burada da sosyal hayatta daha fazla yer kaplamaya başlayan radyo, televizyon ve sinemanın okuma üzerine etkilerine değinilir.
1977 yılında bir de A. Ferhan Oğuzkan’ın Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı adlı kitabı yayımlanır. Oğuzkan kitabının önsözünde kitabın kimler için hazırlandığını açıklar: “Önce öğretmen okullarında ve daha sonra kız enstitülerinde (kız meslek liselerinde) mecburi bir ders olarak uzun süre okutulan ‘Çocuk Edebiyatı’, son yıllarda öğretmen yetiştiren bir takım yüksek okullar ile çeşitli fakültelerin programlarına da mecburi veya seçmeli ders olarak alınmıştır…Bu eser, yüksek öğretmen okullarında okuyan öğretmen adaylarının ve çocuk eğitimiyle ilgili uzmanlık alanlarında yetiştirilenlerin ihtiyaçları göz önünde tutularak hazırlanmıştır…” Kemal Demiray’ın ve Enver Naci Gökşen’in kitaplarındaki ana başlıklar bu kitapta da vardır. Bunlara ilave olarak gezi yazıları ve çocuk piyesleri ayrı başlıklar altında incelenmiştir. Diğer kitaplarda olduğu gibi bunda da çocuk edebiyatı türlerine ait örnekler bolca verilmiştir.
1999 yılında, Gülten Dayıoğlu’nun editörlüğünde, Meral Alpay, Hülya Dilek ve Fatih Erdoğan tarafından hazırlanan Cumhuriyet Dönemi Çocuk ve Gençlik Öyküleri Seçkisi 1-2, Türkçe çocuk edebiyatıyla ilgilenenlerin kitaplığında olması gereken değerli bir çalışmadır. Meral Alpay, “Sunuş” yazısında “Bu seçkinin en önemli özelliği kendinden öncekilere benzememesi, özgün örneklere dayanarak Cumhuriyet dönemindeki yayın hayatımızda çocuklar için öykü yazan ve yayımlayanların birikimini ortaya çıkarmaya çalışması” olduğunu vurgular. Kitaplardan, dergilerden alınan öykülerin üç döneme ayrıştırılabileceğini belirtir. Birinci dönem 1923-1950, Cumhuriyet’in kuruluşundan çok partili siyasal düzene geçiş; ikinci dönem, 1950-1980, yeni siyasal düzenin sancılarının yaşandığı ve 1965 sonrasında toplumcu görüşün hâkim olduğu dönem; üçüncü dönem, 1980 ve sonrası, 12 Eylül darbesi sonrası yayın hayatındaki durgunluk ve zamanla çocuk edebiyatı alanında bilinçli yazarların ortaya çıkışı.
Bu seçki, basıldığı 1999 yılına kadar çocuk edebiyatı alanında eserler vermiş birçok yazarın hikâyelerinden örnekler içeriyor. Hikâyelerin çeşitliliği, bazı öykülere eşlik eden resimler, kitabın baskı kalitesi, büyük boy olması okuyucuya her bir öyküde yeni bir çocuk kitabı okumaya başlıyormuş heyecanını veriyor. Seçki çocuk edebiyatının geçmişi ile günümüz arasında bir köprü oluşturuyor. Seçki’de hikâyesi bulunan ve bugün de çocuk edebiyatı alanındaki çalışmalarını sürdüren Behiç Ak, Sevim Ak, Aytül Akal, Gülsüm Akyüz, Gülçin Alpöge, Ayla Çınaroğlu, Gülten Dayıoğlu, Handan Derya, Fatih Erdoğan, Can Göknil, Aysel Gürmen, Mustafa Ruhi Şirin, Nur içözü, Nuran Turan, Serpil Ural, Yalvaç Ural ve Mevlâna İdris Zengin gibi yazarların eserleri günümüz çocuk edebiyatı yelpazesine de ışık tutuyor.
Sözü geçen tüm bu antoloji, derleme ve seçkiler çocuk edebiyatını merak eden, seven, bu alanda çalışan, yazan, yazmak isteyen, araştıran, kitap yayımlayan herkes için birer başvuru kaynağı, yol gösterici. Yayınevlerinin satış kaygısı ve baskısıyla reklam ve tanıtımlarında sıklıkla kullandıkları “usta, nitelikli, muhteşem, her yaş için” gibi sıfatların şaşırtmacasına maruz kalmadan yazarların, şairlerin saf metinleriyle karşılaşmak için her biri güzel bir fırsat.

Çocuk Edebiyatı Antolojisi,
Fuat Baymur, Kemal Demiray, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1961 (İkinci Baskı)
Örnekleriyle Çocuk Edebiyatımız 
Enver Naci Gökşen, Okat Yayınevi, İstanbul, 1966
Türkçe Çocuk Edebiyatı,
Kemal Demiray, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1973 (Ondördüncü basılış)
Cumhuriyet Öncesi Yazarlarından Çocuklara Hikâyeler,
Mehmet Seyda, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1974

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Açıklamalı Çocuk Edebiyatı Antolojisi,
Kemal Demiray, İnkilap ve Aka Basımevi, İstanbul, 1977
Yerli ve Yabancı Yazarlardan Örneklerle Çocuk Edebiyatı,
A. Ferhan Oğuzkan, Kadıoğlu Matbaası, Ankara, 1977
Cumhuriyet Dönemi Çocuk ve Gençlik Öyküleri Seçkisi 1,
Editör: Gülten Dayıoğlu, Hazırlayanlar: Meral Alpay, Hülya Dilek, Fatih Erdoğan, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
Çocuk Edebiyatı Eserleri Dizisi /227-38, Ankara, 1999
Cumhuriyet Dönemi Çocuk ve Gençlik Öyküleri Seçkisi 2,
Editör: Gülten Dayıoğlu, Hazırlayanlar: Meral Alpay, Hülya Dilek, Fatih Erdoğan, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları,
Çocuk Edebiyatı Eserleri Dizisi /227-38, Ankara, 1999

 

Show More