Hayvan olmak

Chauvet Mağarası’nda bulunan ve 36 bin yıl öncesine tarihlenen  duvar resimleriyle başlayan kitapta karşılaştığımız ilk hayvan, resmi çizilen öküzden ziyade, bu resimleri hangi amaçla çizdiğini merak ettiğimiz insan oluyor bir bakıma…

Yazan: Sanem Erdem

Besin zincirindeki orantısız üstünlüğümüze kendimizi fazla kaptırınca, bizim de bir hayvan türü olduğumuzu unutabiliyoruz bazen. Dünyanın merkezini durduğumuz yer sanıp, diğer canlıların bizler için var olduğu yanılgısına kapılıyoruz. Peki, acaba hayvanlar ne düşünüyordur bizim hakkımızda? Hayatta onlara düşen payın adaletsizliğinden yakınıyorlar mıdır? Ortak yaşamlarımız arasındaki dengeyi, kibir ve hırsımızla bozduğumuzu onlar da biliyorlar mıdır? Bir gün dengeler değişirse bizim besin zincirindeki yerimiz neresi olur? 

Bunlar, kendilerini okura “GEKA” olarak tanıtan dört yazarın kaleminden çıkma 21 İlham Veren Hayvan adlı kitabı okuduktan sonra zihnimde beliren soru işaretlerinden birkaçı sadece. Kitapta yer alan hayvanların nasıl ilham verdiklerinin yanıtı da bu aslında: İnsanlığımıza ayna tutup kendimizi ve yerküreyi paylaştığımız diğer canlılarla ilişkilerimizi sorgulamaya teşvik ederek… Türdeşlerinden farklı beceriler sergileyen çeşitli hayvanlara dair hikâyeler anlatıp, okuru bunların üzerine düşünmeye davet eden sorular yönelterek… 

Fransa’da, Chauvet Mağarası’nda bulunan ve 36 bin yıl öncesine tarihlenen duvar resimleriyle başlayan kitapta karşılaştığımız ilk hayvan, resmi çizilen öküzden ziyade, bu resimleri hangi amaçla çizdiğini merak ettiğimiz insan oluyor bir bakıma. Atalarımızın yaşadıkları dünyayı duvarlara aktarış şekline değinen bu bölümün ardından, odak okura çevriliyor. Bugün çizeceğimiz dünyanın neye benzeyeceği, zihnimizin içindekileri çizerek dünyayı güzelleştirmenin mümkün olup olmadığı gibi sorular, okuru konu üzerine düşünmeye yönlendiriyor. 

Fayton çekmeyi reddettiği için ölesiye kırbaçlanan atın acısını, kendi acılarıyla özdeşleştirerek hayvanın boynuna sarılıp ağlayan Nietzsche’ye ya da iyi niyet göstergesi olarak hediye edilen bir filin iç burkan tutsaklığına yahut sırf zor koşullara dayanıklı olur diye uzaya gidecek ilk canlı olarak seçilen Layka’nın başına gelenlere tanıklık ettiğimiz hikâyeler, insanlığın çıkarı uğruna feda edilen hayvanlara dair acı örneklerden bazıları. Ancak anlatımın duygusallığa başvurmayan, nesnel ve yumuşak bir tona sahip olması, bu zor konuları çocuğa uygun bir formatta aktarmayı sağlamış.

Galapagos kaplumbağaları veya koyun Dolly gibi, bilimsel keşiflere yardımcı hayvanlar da kitabın geneline hâkim olan yaklaşımla ele alınmış. Deneyler yoluyla hayata ve evrene dair edindiğimiz bilgiler yerine, konuya bu hayvanların perspektifinden yaklaşılmış.

Hayvanlarla ilişkimizin sorunlu olduğu kadar, sevgiyle şekillendiği örnekler de var kitapta. Ölen sahibinin yolunu, kendisi de son nefesini verene dek gözleyen Haçiko; ölen köpeği Mernûş’un ardından gözyaşlarını şiire döken Neyzen Tevfik ya da Yunanistan’da haksızlığa karşı duran göstericilere yoldaş olmayı seçen Loukanos gibi… Yahut solak bir salyangoz sayesinde, hayvanların da farklı olanlara ön yargılı davranabildiğini; polisle birlikte çalışmamayı tercih eden bir köpek sayesinde onların da hür iradelerini ortaya koyup pasif direniş sergileyebildiklerini görüyoruz. Tüm bu hikâyelere eşlik eden sorular ise benlik, özgür irade, şans, adalet, sevgi ve dostluk gibi kavramlar üzerinden felsefi düşünme pratiği sağlıyor. Okuruna tepeden bakmayan üslubuyla çocuklar için dünyamızın acı gerçeklerine yumuşak bir geçiş imkânı sunan kitap, hayatın telaşından durup düşünmeyi unutan yetişkinlere de seslenerek yaşsız bir nitelik kazanıyor. 

Bu hikâyelere Filiz Mungan’ın doygun, canlı bir renk paletiyle resimlediği hayvan portreleri eşlik ediyor. Dört yazarın ortak çalışması olmasına rağmen kitabın bütününü kapsayan dilin tutarlılığı, yazarların birbiriyle uyumu kadar editörlüğün de başarısı olsa gerek. Zamanla benimsenip kemikleşmiş bilgileri sorgulamak, farklı görünene empati ile bakarak ortak özellikleri keşfetmek, insanın büyüdükçe kaybetmeye meylettiği o çocukluğa özgü kavrayış ve düşünce esnekliğini korumak isteyen herkes, bu hayvanlardan ilham alacaktır.