Hassas dengeler

Antropolog ve bilim yazarı Jude Isabella bu kitabında türümüzün yaptığı hatalar yerine, bu hataların nasıl telafi edilebileceğine odaklanmış.

Yazan: Sanem Erdem

Amerika Birleşik Devletleri’nin bir zamanlar “vahşi” olan batısında yer alan Yellowstone Milli Parkı, 1872 yılında kurulduğu vakit, canı her isteyen buraya girip gönlünce avlanabiliyormuş. 1883 yılında Amerikan hükûmeti, park sakinleri olan hayvanların büyük kısmının avlanmasına yasak getirmişse de kurtlar gibi yırtıcı hayvanlar bu yasaklara dâhil edilmemiş; hatta civardaki sığır çiftliklerini korumak için para ödülüyle bu hayvanların avlanması teşvik edilmiş. Böyle böyle 1926 yılına gelene dek parkta tek bir kurt sürüsü bile kalmamış. Eh, meydanı boş bulan otçul elkler bitki örtüsüne dadanmış, bunun sonucunda bitkiler seyrekleşip daha birçok zincirleme etkiye neden olmuş. Aradan yıllar geçmiş, yaptıkları hatayı anlayan devlet büyükleri 1995 yılından itibaren dışarıdan getirttikleri kurt sürülerini kademeli olarak tekrar parka sokmaya başlayarak doğanın kendi kendini iyileştirmesine ve dengesini yeniden kurmasına izin vermişler.

Meav Yayıncılık tarafından “Bir Ekosistemi Onaran Yırtıcının Gerçek Hikâyesi” alt başlığı ile yayımlanan Kurtların Dönüşü, biz insanların bilinçsizce, sadece kendi besin ihtiyacımızı gözeterek ekosistemlere zarar verişimize dair bir ibret hikâyesi olarak okunabilir. Fakat antropolog ve bilim yazarı Jude Isabella bu kitabında türümüzün yaptığı hatalar yerine, bu hataların nasıl telafi edilebileceğine odaklanmış ve Yellowstone Milli Parkı’nın kurtlarından yola çıkarak doğadaki karmaşık ve hassas ilişkiler ağını, doğada var olan canlı cansız bütün unsurların birbirlerine bağımlılığını bir vaka örneğiyle açıklamayı amaçlamış. Kurtların parka geri dönünce ilk iş olarak yırtıcı hayvan yokluğunda aşırı çoğalan elk nüfusunu kontrol altına almalarına, elklerin sayısı azalınca ağaçların da kendilerini yenileme fırsatı bulmalarına, o ağaçlardan faydalanan başka hayvanların da yaşam imkânlarının iyileşmesine, hatta kunduzlar sayesinde arazideki su kaynaklarının kimyasının bile değişmesine anlatısında yer veren yazar, doğadaki etki-tepki mekanizmasının işleyişini basit ve düzenli bir şekilde aktarmayı başarmış.

Böyle karmaşık bir ilişkiler ağının daha rahat kavranması için kronolojik bir düzen izleyen ana metnin, bilgi kutuları ve şemalarla desteklendiği kitapta, önemli terimleri açıklayan bir sözlük ve dizin de yer alıyor. Kim Smith, toprak tonları ile renklendirdiği resimleri ile hayvanları ve bitki örtüsünü aynı anda hem gerçekçi hem de yumuşak çizgilerle tasvir ederken, metnin bilimselliğinden uzaklaşmaksızın küçük okurların da ilgisini çeken bir denge kurmuş. Kurtların Dönüşü resimli bir kitap ancak bilgi içeriğinden dolayı metin oranı yüksek. Bu yüzden, belki başlangıç düzeyindeki okurların gözünü korkutabilir. Ancak yazarın parktaki doğal yaşamı âdeta bir belgesel anlatıcısının, o sakin ve objektif gözlemci üslubuyla anlatışı, kitabı dinlemeyi de zevkli kılacaktır. Burada çevirmen Sima Özkan’ın, bu üslubu Türkçeye başarıyla aktarmasının önemi büyük; yalnız tek bir notum var: İngilizcedeki “conspiracy of ravens” ifadesinin orijinaline sadık kalarak “kuzgun komplosu” olarak çevrilmesi kaçırdığım bir kelime oyunu mu var diye düşünmeme sebep oldu; söz konusu bilgi kutusunda esnek bir yaklaşım daha iyi olabilirdi.

Yirmi yılı aşkın süredir çeşitli dergilere ekoloji ve vahşi yaşam üzerine yazılarıyla katkıda bulunan Jude Isabella, bu kitabı hazırlarken doğa bilimcilerle yaptığı söyleşilerden ve akademik makalelerden de yararlanmış. Bilgi açısından sağlam temellere sahip olan yazar, bu kitapta özel olarak Yellowstone Milli Parkı’nı ele almasına rağmen okura ekosistemlerin işleyişi ve türler arasındaki etkileşim zincirlerine dair genel bir perspektif de sunuyor. Kurtların Dönüşü, ekolojik bilincinin iklim ve gıda krizleri sayesinde kaçınılmaz olarak yavaş yavaş artmaya başladığı şu dönemde, büyük küçük demeden herkesin ihtiyaç duyacağı bir kaynak; büyüklerin hatalardan ders alıp çözüm bulması, küçüklerin ise doğaya saygı duyan büyüklere dönüşmesi için. Kendi ekosistemlerimizi onarmamız için ilham olur bize belki.