“Lacivert ipek helikopterler uçsun yazılarında”

Çocuk okuruyla senli benli sohbet edercesine kaleme aldığı metinlerde, yer yer öğretici olma çabası sezilse de yine kendi ifadesiyle “onlarda okuma tadı yaratmaya çalışmak,” belli ki yazarın en önemli önceliği.

Yazan: Safter Korkmaz

Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi’nin hemen başında, Cemal Süreya’nın “Çocukça” dergisinden kovulduğunu öğreniyoruz. Gelişim Yayınları tarafından 1984 yılında yayımlanmaya başlayan Çocukça’da 12 yazısı çıkmıştır Süreya’nın. İşte, bu 12 yazının yer aldığı kitabın güzel başlığı da yazarın dergideki köşesine verdiği isimden gelmektedir.

Kitabın girişinde bizi karşılayan, yazarın başka bir yapıtından yapılan ¹ alıntılardan, çocuklar için yazmakta önceleri zorlandığını ama giderek bu işe ısındığını öğreniyoruz. Yine bu alıntılarda, Cemal Süreya’nın “ayrı bir çocuk edebiyatı olmaması” gerektiğine inandığı bilgisine de ulaşıyoruz. “Çocuk edebiyatı” ifadesiyle çocukların küçümsendiğini düşünüyor Süreya. Kendi ifadesiyle: “Edebiyat vardır. Çocuklar da ondan kendilerine göre koparabildiklerini alırlar.” (s. 10) “Bırakalım çocuk da yüzmeyi (okuma yazma) öğrendikten sonra bizim girdiğimiz denize girsin.” (s. 10)

Yazarın çeşitli argümanlarla ispata giriştiği iddiasını tartışmayı başka bir zamana bırakıp, çocuğu önemser tavrını öne çıkarmak gerektiğini düşünüyorum. Bu tavrı, Çocukça’da yayımlanan ilk yazısında da gözlemlemek mümkün. Yazısının girişinde, “Pırasaya gözlük takın, onun resmi çıkar ortaya,” cümlesiyle bize tanıttığı arkadaşına söylettiği şu sözler çok önemlidir bence: “Yalnız şunu unutma: Çocuklar her şeyi anlar. Her şeyden söz edebilirsin onlara. Enflasyondan bile.” (s. 24)

BİR SÖYLEŞİNİN DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Günler kitabından yapılan alıntılardan menkul “Çocuklar İçin Edebiyat” isimli ilk bölümü, “Aslında Hiç Parmak Kaldırmadım!” başlıklı bir söyleşi ² metni izliyor. Söyleşiyi gerçekleştiren, aynı zamanda bu kitabı yayıma hazırlayan değerli yazar Necati Güngör.

Söyleşide Cemal Süreya çoğunlukla edebiyat öğretmenlerinden söz açmış. Onların yetkinliklerinden ve onunla iletişimlerinden kısaca bahsetmiş. Yazarda “edebiyat duygusu” uyandıran Fransızca öğretmenini, öğrencilik hâllerini, sınıfta hiç parmak kaldırmadığını, okuma alışkanlığının nasıl başlayıp geliştiğini ve “ilk edebiyat sevincini” nasıl hissettiğini yine bu söyleşiden öğrenebiliyoruz.

Cemal Süreya, edebiyat öğretmenlerinin onun edebiyatçı kimliğinde belirleyici rolleri olmadığını söylüyor bize söyleşinin başında. (s. 13)  Ama ket vurmadıkları da aşikâr. Öğretmenlerinin hepsinin de konularında yetkin, ciddi ve öğretme kapasitesine sahip olduklarını anlayabiliyoruz. Belli ki öğrencileri üzerinde olumlu etki bırakabilmişler. Burada durup kendi öğrenciliğimi ve karşılaştığım yetersiz edebiyat öğretmenlerini hatırlamadan edemiyorum. Kimsenin bir edebiyat öğretmeninden, büyük edebiyatçılar yetiştirmesini beklemediği açık elbette. Ama en azından konusunda yetkin, öğrenciyi önemseyen ve öğretme kapasitesine sahip eğiticilerle karşılaşabilmeyi çok isterdim.

Söyleşide Cemal Süreya, ortaokul yıllarında Necati Cumalı şiirlerini ders kitaplarında okuyabildiğinden bahsediyor. O sıralar Cumalı 25 yaşındadır. Söyleşinin yapıldığı günlerde 58 yaşında olan şair, şiirlerinin ders kitaplarında olmadığından yakınıyor. Yıllar sonra “Üvernika” şiirinin bir test kitabına sansürlenerek alındığını öğrense ne düşünürdü acaba? ³ Yine tarihin garip bir cilvesi olacak, şiirleri değil belki ama bu yazının konusu olan Aritmetik İyi Kuşlar Pekiyi kitabı, Milli Eğitim Bakanlığı’nın “100 Temel Eser Listesi”ne girmiş durumda.

BEHÇET NECATİGİL’DEN REKLAMLARA

Söyleşi metninden sonra, Süreya’nın Çocukça’da yayımlanan yazılarına geliyor sıra. İlk yazı “Lacivert İpek Helikopter” ismini taşıyor. En az kitabın ismi kadar sevdiğimi söylemeliyim bu başlığı. Nedense diğer yazılarının başlıklarında aynı eğlenceli yaratıcılığı göremiyoruz. Ancak başlıklar bir yana, tüm yazılarında akıcı, duru bir dil bekliyor bizleri. Çocuk okuruyla senli benli sohbet edercesine kaleme aldığı metinlerde, yer yer öğretici olma çabası sezilse de yine kendi ifadesiyle “onlarda okuma tadı yaratmaya çalışmak” (s. 26) belli ki en önemli önceliği.

Cemal Süreya kaleme aldığı 12 kısa yazıda, pek çok konuya değinmiş. Ama en çok şairlerden söz açmış. Behçet Necatigil örneğin, tek başına bir şiir/yazının konusu olmuş. Ya da Ahmet Arif; “İki Annesi Vardı” başlıklı yazısında ondan bahsetmiş çocuklara. “Dört Büyük Şair” yazısına Yahya Kemal Beyatlı, Namık Kemal, Ahmet Haşim ve Orhan Veli konuk olmuşlar. Oktay Rifat’dan Homeros’a, Fazıl Hüsnü Dağlarca’dan Cahit Külebi’ye pek çok şaire de selam vermeyi ihmal etmemiş.

Bir yazısında ressamları tanıtmış okuruna. Bir başkasında şiirden, sevgiden, renklerden söz açmış. Bir diğerinde kitap tavsiyeleri vermiş çocuklara. Son yazısının başlığı ise “Reklamlar”. 1980’li yılların ilk yarısının ülke gündemini kısa kısa aktarmış çocuklara hiç kaygı gütmeden.

Yazılarının dili ya da içeriği üzerine çok şey söylenebilir. Ama benim için en önemlisi, Cemal Süreya’nın işini çok önemseyerek ve ciddiye alarak yapmış olduğunu hissedebilmek. Yazılarını ve çocuklara seslenmeyi ne kadar önemsediğini satır aralarında görmek mümkün.

Son bir övgü de kitaba müthiş bir canlılık katan resimlemelere… Mustafa Delioğlu yine harika bir iş çıkarmış.

1 Günler, Cemal Süreya, Yapı Kredi Yayınları
2 TRT İstanbul Radyosu’nda yayımlanan “Edebiyatçılar Edebiyat Öğretmenlerini Anlatıyor” isimli program için yapılan söyleşi.
3 http://www.sabitfikir.com/haber/bir-sansur-de-cemal-sureya-siirine, Erişim tarihi 21/03/2022