Pergamon’un Sokaklarında, Kültür Mirasının Peşinde

Pergamon’un Kayıp Hazinesi, adıyla, İskenderiye Kütüphanesi’yle rekabet eden ancak koleksiyonunun bir bölümü kaybolan ünlü Pergamon Kütüphanesi’ne de işaret ediyor. Hazine denilince akla ilk gelen şey olmasa da roman, kayıp kitapların hazine değerinde olduğunu hatırlatıyor.

Yazan: Sema Aslan 

Arkeolog-yazar Nesibe Çakır, 2014 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine giren Bergama’yı hem ana mekân hem de başlıca karakter olarak konumlandırdığı Pergamon’un Kayıp Hazinesi romanında, antik kent ve ünlü Pergamon Kütüphanesi hakkında birçok bilgi paylaşıyor; merak ve heyecanı diri tutarak okurunu bir maceraya sürüklüyor. Çocuk edebiyatının bir kente, kentin tarihine titiz bir yaklaşımla, canlı bir dille ve sarkmayan, taşmayan kurgusuyla eğilen örneği olarak Pergamon’un Kayıp Hazinesi, her yaştan okurun ilgiyle okuyacağı bir roman.  

Ataları Pergamon’un kurucularına dayanan Arete, devesi Roksan’ın sırtında dar sokaklardan geçerek, bir zamanlar ninesi ve ağabeyiyle birlikte yaşadığı 300 yıllık büyük evin önüne durur. Bu an, Arete’yle tanıştığımız andır. Henüz 12 yaşındaki Arete, ninesinin rehberliğinde yararlı bitkilerin, şifalı otların dünyasına girerek, bugün doğal kozmetik dediğimiz malzemeleri atölyesinde üreten yaratıcı, zeki bir kız çocuğu. Sanat eserlerine ilgi duyan ve alanında uzmanlaşan abisi Kidas gibi o da bir süredir Prokonsül Fabius Pictor’un eşi Crispina için çalışmaktadır. Roma’dan atanan Asya eyaleti valisi Fabius Pictor’un görev yeri, esas olarak başkent Ephesus olsa da eşi Crispina, Pergamon’da kalmayı tercih etmiş ve Tomyris Nine’yle torunlarının yaşadığı eve konmuştur. Hikâye belki tam da bu nedenle eve yakın bakışla açılıyor. Arete’yle birlikte avluyu seyrediyor, mermer sütunların ardından etrafı inceliyor, zeytin dallı kabartmalı desenlerle işlenmiş meşe kapıdan geçiyoruz. Evin bir yabancı tarafından işgal edilmesi, Arete’nin sinirini neredeyse roman boyunca hoplatacağından, biz de o eve ve evin içinde neler olup bittiğine sayfalarca yakından bakıyoruz. 

Arete ve ailesi, hem akropolise hem de aşağı kente ve pazara yakın olan bir eve yerleştiklerinden bu yana, Arete’nin aklını kurcalayan bir soru var: Crispina neyin peşinde? Evin her tarafını kazdıran, oyduran Crispina, illa ki bir şeyin peşinde. Evin hemen arka sokağına, zamanında kent trafiği rahatlasın diye Tomyris Nine tarafından kamuya bağışlanan alanda bir hamam inşaatına bile başlanmış! Niyetini ilk birkaç hafta gizli tutmayı başarmış olsa da kısa sürede Crispina’nın neyin peşinde olduğunu öğreniriz; en azından kirli işler döndüğünü anlarız. Crispina’nın sanat danışmanı olarak tuttuğu Kidas’ın sözleriyle: “Orası hemen hamam olarak kullanılmayacak. …geldiğinden beri topladığı sanat koleksiyonu eve sığmadığından yeni bir alana ihtiyacı var. (…) Kaç yüzyıllık eserleri gözü önünde, eve yakın bir yerde biriktirecek.” 

Pergamon’a ait tarihi eserleri toplayan ve eşinin görev süresi tamamlandığında dönecekleri Roma’ya götürecek olan Crispina, aslında daha büyük bir şeyin peşindedir: Pergamon’un kayıp hazinesi! 

Bu noktada sahneye kütüphaneci çırağı Plin girer. İmparator Hadrianus tarafından Küçük Asya eyaletinin kütüphane sorumlusu olarak Pergamon’a atanan, babası Prokurator Julius Perperna ile birlikte kente taşınan Plin, kütüphaneci çırağı olsa da esasında mimarlığa meraklıdır. Kentin mimari zenginliği, neredeyse bir açık şantiye hâlinde oluşu, yapı ve sokakları yakından izleme olanağı Plin’i etkilediği gibi, Plin’in gözünden ve dilinden (yazar, Pergamon’u anlatırken sanat eserlerinden pazar yerine, mimariden günlük yaşamın ritüellerine geniş bir bilgi birikimini okuruyla paylaştığı için) okuru da etkiler. 

Dönelim Pergamon’un kayıp hazinesine. Tomyris Nine’nin büyük büyük dedesinin babası, meğer Pergamon’un son kralının hazinedarıymış. Krallık, vasiyetle Roma’ya bırakıldığında hazinedar, hazineyi ve hazine envanterini saklamış. Tomyris Nine’nin kendisinin bile pek az bildiği bu hikâye, Crispina’nın hazineye göz koymasıyla açığa çıkar. Bu noktada Arete, Kidas ve Plin, Tomyris Nine’nin öncülüğü ve Prokuratör Julius Perperna’nın desteğiyle kayıp hazinenin peşine düşer. Elbette onu Crispina’dan önce bulmak ve Pergamon’un mirasını Pergamon’da korumak için. 

Pergamon’un Kayıp Hazinesi, adıyla, İskenderiye Kütüphanesi’yle rekabet eden ancak koleksiyonunun bir bölümü kaybolan ünlü Pergamon Kütüphanesi’ne de işaret ediyor. Hazine denilince akla ilk gelen şey olmasa da roman, kayıp kitapların hazine değerinde olduğunu hatırlatıyor. Keza zeytin ağaçlarının miras değerini de.

Son sayfaları “Tarihi Not” başlığına ayrılan kitap, sayfaları boyunca zaten bu beklentiyi doğuruyor: Pergamon Krallığı’nın tarihçesi, kişiler, olaylar, ritüeller hakkında kısa bilgiler ve kuşkusuz bir sözlük, kitabın sonunda, bir ödül gibi okurunu bekliyor.