Biyografiler erişkinlerin tekelinde değil(miş)!

Biyografiler erişkinlerin tekelinde değil(miş)!

Şiirsel TAŞ

Biyografilerin, çocuk okurlara yönelik kurmaca yapıtlara kıyasla ‘kuruca’ kaldığını düşünenleri yanıltacak bir dizi Unutulmaz Başarı Öyküleri – Tarihi Yazanlar… Dizinin dili ve yakaladığı ayrıntılar bir yana, ele aldığı isimler de sıradışı ve ilgi çekici.

Biyografi kitapları erişkin okurların tekelinde değildir, olmamalıdır. Oysa bu konuda yerleşmiş bir yanlış anlama, aşılması gereken bir önyargı var: Çocukların biyografi okuru kitlesinin dışında kaldığı düşüncesi. Belki bir durum saptaması olarak gerçeklik payı var bu görüşte. Kitapçıda raflara göz gezdirdiğinizde kolayca fark edebileceğiniz gibi, çocuklara yönelik yayınlar içinde biyografilerin oranı son derece düşük. Dahası, biyografi olarak çocuğa sunulan kitaplarda üç aşağı beş
yukarı aynı simalarla karşılaşıyoruz. Yaşam öyküsü yazılmaya değer insan sayısı bu kadar sınırlı mı gerçekten?

Çocuk kitapları kapsamında, ‘kurmaca’ yapıtlar ile karşılaştırıldığında, biyografilerin ‘kuruca’ kaldığını düşünenler olabilir. Ancak, gerçek bir yaşam öyküsünü anlatırken, farklı yaş gruplarının gözünde o biyografiyi çekici ve okunmaya değer kılan ayrıntıları yakalamayı başardığınızda, çocukların okuduğu yayın yelpazesini bu türü de kapsayacak şekilde genişletmek pekâlâ mümkün.

AZ BİLİNEN İSİMLERİN FARKI
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlanan biyografi dizisinde yer alan on iki kitap, genel anlamda kullandığı dil ve dokunduğu ayrıntılarla 8+ yaş grubunun ilgiyle okuyabileceği nitelikte. Unutulmaz Başarı Öyküleri – Tarihi Yazanlar adı altında yayımlanan dizide farklı alanlardan (tarih, bilim, edebiyat vb.), pek çok çocuğun en azından ismen bildiği kişiliklere yer verilmiş büyük ölçüde. Tarihi kişilikler olarak Büyük İskender, Kleopatra, Gandi; bilim dünyasından
Galileo ve Edison; sanat dünyasından Shakespeare gibi.

Buna karşılık dizinin bazı kitaplarında, çocukların olasılıkla daha az tanıdıkları isimleri de görebiliyoruz: Amelia Earhart, Henry Ford, Kızıl Erik. Çocuk kitabı okuru olan büyük küçük pek çok kişinin keyifle okuduğu Roald Dahl’ın yaşam öyküsüyle karşılaşmak ise çok sevindirici. Dizi, daha az bilinen bu isimlerle farklılaşıyor aslında.

MENLO PARKI SİHİRBAZI
Amelia Earhart ile tanışmak ister misiniz? Çitlerden atlamaya bayılan, ahırda fare avlayan, evinin arka bahçesinde lunaparktaki gibi bir eğlence treni inşa eden ve ilk denemesinde kaza geçiren haşarı bir çocuk. Birinci Dünya Savaşı’nda yaralanan ve savaşın izlerini yaşam boyu üzerinde taşıyacak olan genç insanları görünce, üniversite eğitimini yarıda bırakıp hastanede çalışmaya başlayan, sonraki yıllarda uçmaya gönül veren delişmen bir genç kız. Daha sonrasında Atlas Okyanusu’nu
geçen ilk kadın pilot. Ekvator boyunca dünyanın çevresini uçakla dolaşmak için yola çıkan, Büyük Okyanus’un üzerinde uçarken kaybolan ve bir daha da kendisinden haber alınamayan, yaşamının her döneminde maceraya kucak açmış bir kadın.

Bilin bakalım bu kim? “Bir keresinde bir arkadaşına çok miktarda Seidlitz tozu içirdi. Bu, suya katıldığında baloncuklu bir karışım meydana getiren bir ilaçtı. (…) bunu arkadaşına içirdiğinde, arkadaşının içinde de baloncuklar oluşturarak onun balon gibi havada uçmasını sağlayıp sağlamayacağını görmek istiyordu.” Biraz daha ipucu: Gazete sattığı trende yaptığı kimyasal deneyler sırasında bir patlamaya yol açar; rayların üzerinden oğlunu kurtardığı için kendisine, “Dile benden ne
dilersen,” diyen istasyon müdürüne, “Telgraf makinesini kullanmayı öğrenmek istiyorum,” yanıtını verir.

Menlo Park’ta kurduğu atölyeye ‘Buluşlar Fabrikası’ adını veren ve insanların da ‘Menlo Parkı Sihirbazı’ olarak adlandırdığı bu bilim insanı, atölyesinde çalışanlardan beklentisini şöyle özetler: “On günde bir küçük, altı ayda bir önemli bir icat.” Aradığınız isim Thomas Edison. Çocukluğundan itibaren giderek ilerleyen bir işitme sorunu olan mucit, Graham Bell’in icadı olan telefonu geliştirmek için yaptığı çalışmalarda, sesin gelip gelmediğini dişleriyle kontrol eder, telefona iliştirdiği mıknatısı ısırarak ses dalgalarının çenesinden iç kulağa ulaşmasını sağlarmış. ‘Ampulün mucidi’ şablonunun dışına çıkan bu ayrıntılar,
çocuklara Edison’un kim olduğunu daha iyi anlatmaz mı sizce de?

Roald Dahl, eserlerinin pek çoğu dilimize çevrilmiş olan, çocuklar kadar değilse bile erişkinler tarafından da tanınan sıradışı bir yazar. Yine de yanlış anlaşılmasın, Roald Dahl külliyatına karşı hayranlık besleyen erişkin okurlar da var. Charlie’nin Çikolata Fabrikası’na esin kaynağı olan çikolataların Dahl’ın gerçek yaşamındaki öyküsünü bu kitapta bulabilirsiniz. On sekiz yaşına gelince eğitim hayatını noktalayıp Afrika’ya çalışmaya giden, İkinci Dünya Savaşı sırasında İngiliz Hava Kuvvetleri’ne katılan ve uçağı düşünce ağır yaralanan Dahl, ilk öyküsünü savaş pilotluğu üzerine yazar.

UYKUDAN ÖNCE
James ve Dev Şeftali ile Charlie’nin Çikolata Fabrikası ise çocuklarına uykudan önce anlattığı öykülerdir. Çocuklarından birinin geçirdiği bir kaza sonrasında, Dahl’ın yaratıcılığı hiç deneyiminin olmadığı bir alanda da kendini gösterir ve oğlunun beyninde biriken sıvıyı boşaltmak için, dönemin önde gelen çocuk beyin cerrahı Kenneth Till ile birlikte özel bir alet geliştirir. Bu aletle oğlunun ve daha sonraları aynı sorunu yaşayan pek çok çocuğun hayatını kurtaran Dahl, küçük kızının ölümüyle bir anlamda inzivaya çekilir ve yıllar geçtikçe huysuz bir ihtiyara dönüşür; ama bu arada pek çok öykü yazar. Başlangıçta, başvurduğu yayınevleri tarafından çocuklar için uygun olmadığı gerekçesiyle geri çevrilen, şimdiyse severek okuduğumuz öyküleridir bunlar.