Köprücük kemiği ile ev yapılmaz!

Köprücük kemiği ile ev yapılmaz!

Şiirsel TAŞ

Vücudumuzu tanımanın bir yolu keşiften geçiyorsa, bir diğer yolu da anatomi kitapları. Bu kitaplar arasında pop-up yöntemiyle tasarlananlar, insan anatomisinin çocuğun zihninde üç boyutlu canlanmasına yardımcı oluyor. İçerde neler olup bittiğine dair fikir edinmek için…

Bu sayımıza konu olan başvuru kitaplarının esin kaynağı, Gunther von Hagens’in Haziran ayında başlayan Body Worlds (Beden Dünyalar) adlı sergisi. Çocukları götürsek mi götürmesek mi ikilemini yaşayan ebeveynlere verilecek standart bir yanıt yok sanırım, koşullara ve bireylere göre benimsenecek yaklaşım farklı olacaktır. Ancak serginin internet sitesinde
yer alan, California Bilim Merkezi Etik Danışma Kurulu’nun raporu bu konuda yönlendirici olabilir:

“Bazı kişiler serginin çocukları için uygun olmadığını düşünebilir. Bu nedenle danışmanlar, Bilim Merkezi’nin, konukların biletlerini satın almadan önce serginin içeriğini bilmelerini garantilemesini önermiştir. Bu tüm konukların -özellikle de yanlarında çocuk getirenlerinsergiye katılmak veya sergiyi tavsiye etmek konusunda bilgilendirilmiş bir karar vermesini garantiler. Bu öneriye uyan Bilim Merkezi UCLA’dan bir çocuk psikoloğunun yanı sıra kendi erken çocukluk eğitimi personeline danışarak, ebeveynlere çocuklarını sergiye getirip getirmemek konusunda yardımcı olmak üzere bir Ebeveyn ve Çocuk Kılavuzu geliştirmiştir. Çocuklarını yanlarında getirenler için, kılavuz sergiyi ziyaretten önce çocuklarıyla tartışmakla ilgili ipuçları sağlar.” (Çeviri pek anlaşılır değil ne yazık ki, ama sergisinin internet sitesinden birebir alıntı yaptık.)

Sergi 17 Aralık 2010’a kadar devam edeceğine göre, okulların açılmasıyla birlikte sergiye öğrencilerin de katılması mümkün olacak. Akla gelebilecek her türlü engelin aşılmasını ve olabildiğince çok öğrencinin bu fırsattan yararlanabilmesini diliyoruz. Serginin internet sitesinde bir eğitmen öğrenci kılavuzu bulunduğu halde, etik kurul raporunda sözü edilen ebeveyn-çocuk kılavuzu yer almıyor.

Hâlbuki 13 yaşından küçük çocukların ancak bir refakatçiyle birlikte gezebileceği belirtilen bu sergiye çocuğuyla birlikte gitmeyi düşünen ebeveynlerin bu tür bir kılavuza ihtiyacı olacaktır veya onlar da benim gibi, çocuklarının Body Worlds sergisine hazır olup olmadıklarını anlayabilmek için, kendilerine özgü birtakım yöntemler geliştireceklerdir.

Gunther von Hagens’in çalışmalarını ve bir kısmını sergide görebileceğiniz plastinasyon yöntemiyle hazırlanmış örneklerin görüntülerini içeren kitabı Türkçe’ye çevrilse ve daha geniş bir kitleye ulaşsa keşke. Anatomi bilimine başka bir boyut kazandıran plastinasyon yöntemini geliştiren Von Hagens, kitapta şöyle diyor: “Heidelberg Anatomi Enstitüsü’nün girişindeki bir tabelada şunlar yazılıdır: ‘Burada, ölüm, yaşayanların yardımına koştuğu için mutludur.’ Ve bunu, ayakları üzerinde dururken yapıyor olmalıdır. Gerçeğe yakın bu duruş, anatomik bireyselliği yaratır.” İyi Kitap’ın önceki sayılarında, insan anatomisi ile ilgili farklı yaş gruplarına göre tasarlanmış çok sayıda kitabı gözden geçirmiştik. Bu kez, Gunther von Hagens’in Body Worlds sergisinden yola çıkarak, insan anatomisini çocuğun zihninde üç boyutlu canlandırmasına yardımcı olacak iki başvuru kitabını inceleyeceğiz. Bunlardan ilki, pop-up tasarımın insan anatomisini anlatmak için kullanıldığı, Vücudum adlı kitap. Pop-up kitapların çoğunda, hedef alınan yaş grubuyla ilgili bir sorun olduğunu düşünmüşümdür hep.

TASARIM HARİKALARI
Küçük yaş grubundaki çocuklara yönelik olarak tasarlanır pop-up kitapların çoğu. Oysaki yaş, dolayısıyla eller ne kadar küçülürse, tasarım harikası, Uzakdoğu’nun el emeği göz nuru olan bu tür kitapların parçalanıp heba olma ihtimali de o kadar artar. Kim ne derse desin, normal koşullar altında çocuğun kitaba ısınmasını sağlamak için kitabın parçalanmasına göz yumacak ermiş olgunluğuna ulaşmayı başaramadım henüz.

O yüzden de pop-up kitapların aslında daha büyük yaş grubu (otuz yaş ve üstü mesela!) için daha uygun olduğu konusunda ısrarcıyım. Buna karşılık, üç boyutlu modellemenin önemli olduğu konuların, örneğin anatominin, genç okurlar için pop-up kitap tasarımının mükemmelen uygulanabileceği alanlardan biri olduğunu söylemeden geçemeyeceğim.

Kitabın ilk sayfasında göğüs kafesini ve içindeki yapıları gösteren bir modelle karşılaşıyoruz; kemik çatısını, akciğer dokusunu ve bronşçukları, kalbin genel yapısını ve diyaframı gösteren bir model bu. Bağlantılı olarak bu bölümde solunum sistemi, dolaşım sisteminin genel yapısı ve kan ele alınmış. Kitabın diğer bölümlerinde sırasıyla, vücudun kontrol mekanizmaları olan sinir sistemi ve hormonal sistem; destek ve hareket sistemini oluşturan iskelet ve kaslar; duyu organları; sindirim ve boşaltım organları; hücre yapısı, üreme ve gelişme; savunma sistemi ve bağışıklık konuları ele alınıyor.

İlk bölümde yer alan göğüs boşluğunun yapısını gösteren model dışında, karın boşluğu içindeki organları ve kafatasının yapısını gösteren iki model, kitabın pop-up tasarımla hazırlanmış diğer sayfalarını oluşturuyor.

İçindeki Sırlarıyla Vücudunu Keşfet, ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin yararlanabileceği bir kaynak. Kitabın temel özelliği, sayfaların tam ortasından geçen, katmanlı insan vücudu modelini barındırması. Von Hagens’in çalışmalarını andıran, vücut yapılarını hem bir bütün halinde hem de ayrı katmanlar halinde görebilmemizi sağlayan bir tasarım bu. Ama keşke model biraz daha ayrıntılı olsaymış ve kitap biraz daha büyük boyutlarda tasarlansaymış.

Sayfaları açtıkça sırasıyla kas tabakasını ve iskelet yapısını kaldırıp iç organlara ulaşıyoruz. Derine doğru ilerledikçe, yani sayfaları açtıkça, göğüs ve karın boşluğundaki organlar ve son sayfada sinir sisteminin genel yapısı ortaya çıkıyor. Ancak bu modelin oldukça kabataslak bir anatomi perspektifi sağlayabileceğini söylemek gerekir. Yine de bu tür kitaplar, organların ve vücut yapılarının birbirlerine göre üç eksendeki konumunu kavramayı kolaylaştırıyor.

Bu açıdan bakıldığında, insan vücuduna dair ilk bilgileri aktarmak için İçindeki Sırlarıyla Vücudunu Keşfet ve biraz daha büyük yaş grubuna, daha ayrıntılı bilgiyi daha iyi bir tasarımla sunan Vücudum, işlevsel iki kaynak olarak değerlendirilebilir. İnsan anatomisini bir kitabın sayfalarında üç boyutlu açıklamak için kullanılabilecek bir başka yöntemse saydam sayfalar. Daha önceki sayılarımızda ayrıntılı olarak incelediğimiz iki kitap var bu teknikle hazırlanmış olan; tekrar hatırlatmakta fayda var.

ŞAŞIRTAN DENEYİMLER
Fantastik Saydam Sayfalarla İnsan Vücudu (Tudem Yayınları), özellikle ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin seviyesine uygun olabilecek bir kitap. Yine bu yaş grubu ve üzeri için, basitleştirilmiş anatomi kitabı ve bu grup içindeki en iyi örneklerden biri olarak düşünebileceğimiz bir başka kitapsa, İçini Gör: İnsan Vücudu (Domingo Yayınları). Her iki kitap da, insan vücudunu sistematik olarak anlatan ve bu anlatımı çok başarılı bir görsel malzemeyle destekleyen birer kaynak.

Çocuklar için hazırlanan başvuru kitaplarında, içerik ne olursa olsun, bilginin sunum şekli önem kazanıyor. İçerik sunuma feda edilmediği ve kaynak görsel açıdan albenili, ama içi boş bir kitaba dönüşmediği sürece sorun yok elbet. Ancak şunu da vurgulamadan geçemeyeceğim: En mükemmel görsel desteğe sahip kitapların bile yerini tutamayacağı deneyimler vardır. Şaşırtıcı, ufuk açıcı deneyimler… Kitaplar elimizin altında olsun, ama o deneyimleri yaşama fırsatını da mümkünse elimizden kaçırmayalım!