Haydi, meraklı eller iş başına!

Haydi, meraklı eller iş başına!

Ezel Dağlar ERGÜDEN

Bu ayki kitabımızın adı Makineler Nasıl Çalışır? Küçük Mühendisin El Kitabı. Kitabı okumuş biri olarak rahatlıkla söyleyebilirim ki bu kitap merak duyan herkese. Takoz, kaldıraç, tekerlek, dingil, makara, dişli… Makinelerin dünyasına gireceğiz, bizzat modelleyerek öğreneceğiz…

Hadi bakalım, size bir soru. Hayatımızda en çok yeri olan araç nedir? Araba, değil. Ama arabanın çalışmasını da o sağlıyor. Buzdolabını da aynı şekilde. Tahmin edin bakalım, ortak yanları neler? Evet, makineler. Bu ayki kitabımızın adı Makineler Nasıl Çalışır? Küçük Mühendisin El Kitabı. Her ne kadar küçük mühendis diye bir sınırlama getirmişlerse de ben kitabı okumuş biri olarak rahatlıkla söyleyebilirim ki bu kitap sadece geleceğin mühendislerine değil, konuyla en ufak ilgisi olan herkese uygun. Çünkü aslında bu kitabı sadece okumayacaksınız, yapacaksınız da! Ne demek istediğimi şimdi anlayacaksınız.

MODELİ İNŞA EDİYORUZ

Kitabı açıyoruz, ilk sayfada karşımıza makinelerin tanımı, çeşitleri, onlara uygulanan güçler gibi konu başlıkları çıkıyor. Sonra da maketlerin yapıldığı bölüm geliyor. Tam da hangi maketten bahsettiğini anlamaya çalışırken, kitabın en arkasında bir bölme olduğunu fark ediyorsunuz. Bölmenin üstünde “Bütün makine parçalarını dışarı çıkart,” yazıyor. Sonra anlıyoruz ki kitap sadece çeşit çeşit makineyle ilgili bilgi vermekle kalmıyor, onları küçük çapta yapmamızı da sağlıyor. Böylece makinelere geçiyoruz.

Mısırlıların o koca piramitleri yaparken kullandığı eğimli düzlemle başlıyoruz makineler diyarındaki yolculuğumuza. Meğerse ne kadar çok alet varmış bu mantığı kullanan. Vidalardan, rampalara, çok uzun süredir kullanılan sabanlara kadar günlük hayatımızı kolaylaştıran çoğu alet aynı prensiple çalışıyor. Sonra da modellemeye geçiyoruz. Bu bölüme uygun olarak bir takoz yapacağız. Yükü ileri geri ittirip modeli inşa etmek, gerçekten de anlamayı kolaylaştırıyor. Ayrıca unutmazsınız da.

YAPIMI KOLAY

Bir sonraki bölüm ise kaldıraç. En basit örneği, tahterevalli. Ama ta milattan önce dört yüz yılına gidersek teraziyle karşılaşıyoruz. Bu kısımda da kaldıraçların mantığı çok basit şekilde açıklanıyor (bir ipucu; mesafeyle bağlantılı), bir kaç örnekle de pekiştirildikten sonra yine maket yapmaya geçiyoruz. Kitabın güzel yanlarından biri, maketin sadece göstermelik olmaması. Gerçekten yapabiliyorsunuz, parçalar birbirine uyuyor, yapımı kolay ve sonunda hareket eden bir modele sahip oluyorsunuz.

Bir sonraki sayfa, herhâlde modern hayatın ayrılmaz bir parçası olan tekerlek ve dingile adanmış. Dingil nedir ki diye sorarsanız, tekerleğe geçirilen çubuk olur kendileri. Go-kart’tan su çarkına kadar çeşit çeşit yerde kullanılabilir bu mekanizma da.

Daha sonraki bölümde, makaraya geçiyoruz. Hani inşaatlarda kullanılan o koca vinçler var ya, onlar ve eskiden kuyuların içinden suyu çekmeye yarayan şu mekanizmalar; ikisinin de  temelinde makara yatıyor. Yine bizi bilgilendirmeyi de ihmal etmiyor kitap. Mesela size büyük ihtimalle hepimizin yanlış bildiği bir şeyi söyleyeyim; makara aslında bir nesneyi yukarı kaldırmayı kolaylaştırmaz, onu aşağı çekmeye olanak verir ve sen de kendi ağırlığını kullanarak ipi aşağı çekersin (su kuyusu örneğine geri dönersek).

Saatlerimizi çalıştıran dişlilerden, araba lastiği değiştirmemizi sağlayan dişli çubuk ve pinyondan, cam sileceklerimizi borçlu olduğumuz maniveladan geçip son bölümlere doğru geliyoruz. Burada da, turnikelerden geçmemizi sağlayan dişli çark mandalı ile mekanik oyuncaklarda kullanılan kam ile karşılaşıyoruz. Fark ettiğiniz gibi kitaptaki makineler gittikçe daha komplike oluyor ama bu bizim için bir sorun olmamalı, ne de olsa maketleri yaparken her şey daha kolay anlaşılıyor. Ben kitabı okurken (ve yaparken) çok eğlendim. Kitabın arka kapak yazısının da sizi yanıltmasına izin vermeyin; bu kitap sadece küçük mühendislere değil, merak duyan herkese…