Sansür çizgi filmi artık rahatça izlenebiliyor ya da kitabı rahatça basılıp okunabiliyor ama sansür uygulamaları hayatımızdan çıkmış değil. Aradan geçen 45 yıla rağmen haber alma özgürlüğü ve düşünce özgürlüğü önünde aynı engeller duruyor.
Safter Korkmaz
Elimde yeni basılmış iki kitap var. İkisi de Tan Oral imzası taşıyor. İlki bir tekrar basım. Gözlem Çocuk Aşama Dizisi’nden 1977 yılında ilk baskısı yapılan kitabın adı Sansür. İkinci eser ise Tan Oral’ın çocuklar için yeni kaleme aldığı öykülerden oluşuyor. Adı Bu Kitabın Kuyruğu Var. Her iki kitap da Evrensel Basım Yayın aracılığı ile okurla buluşuyor.
SANSÜR
Sansür, bir çizgi filmin kitabı. Tan Oral, hazırladığı bir çizgi film ile 1970 yılında TRT’nin açtığı bir yarışmaya katılır ve 16 mm. dalında “Büyük Ödül” kazanır. Çizgi filmin adı tahmin edebileceğiniz gibi Sansür.
TRT, ödül kazanan film ile ilgili bir de söyleşi yapar Tan Oral ve kameramanı Berke Armay ile. Ancak olay o ki çizgi film –elbette söyleşi de- adı ve konusu gibi sansüre uğrar. TRT ekranlarıyla buluşamayan eser, yurtiçi ve yurtdışı pek çok özel gösterimde, az da olsa izleyicisine ulaşır. Dahası 1975 Akşehir Nasrettin Hoca Kısa Film Yarışması’nda da büyük ödülü kazanır.
Eserinin çocuklara ulaşması için çaba harcayan ve yıllarca bekleyen Tan Oral, nihayet TRT sansürüne yaka silkip filmini kitaplaştırma kararı alır. İşte Sansür kitabı böyle bir sürecin ürünüdür. Ama sansür burada da bırakmaz Tan Oral’ın yakasını. Çizgi filmini anlattığı kitabı da sansüre uğrar. Mahkemenin
verdiği bir karar ile 18 yaşından küçüklere yasaklanır kitap ve kapağında özel bir uyarı ile basılır bir süre.
HER DAİM GÜNCEL
İroni, mizahın güçlü silahlarından biri. Tan Oral da bu silahı gereğince kullanabilen bir usta. Ancak sanırım o bile, sansürü anlatan eserinin sansüre uğramasının yarattığı ironiyi hayalinde kurgulayamazdı. Çocuklara sansürü, dolayısıyla düşünce ve haber alma özgürlüğünün önemini anlatmak için hazırlanan bir eserin, sansürlenerek engellenmesi ne acı…
Üstelik bu acı farklı boyutlarla bugün de karşımızda. Sansür çizgi filmi artık rahatça izlenebiliyor ya da kitabı rahatça basılıp okunabiliyor ama sansür uygulamaları hayatımızdan çıkmış değil. Aradan geçen 45 yıla rağmen haber alma özgürlüğü ve düşünce özgürlüğü önünde aynı engeller duruyor. Sansür’ün kurgusunu oluşturan olaylar neredeyse birebir her gün yaşanıyor. Demem o ki 1970’e ait bir kurgu, bugün bize ne anlatacak diye düşünmeyin. Kitabı elinize aldığınızda karşılaşacağınız “güncellik” ile şaşıracaksınız.
Peki, 45 yılını devirmiş bir öykü olmanın izleri yok mu kitapta? Elbette var. İlk olarak kitabın bir “dönem” eseri olduğunu vurgulamak gerekiyor. 70’li yılların, bugünkünden farklı, yoğun politik atmosferi kitaba -aslında çizgi filme de- yansımış durumda. Çizgi filmin sessiz görsel anlatımı ve akıcılığı içinde, belki çok öne çıkmayan bu yan, kitabın yazılı anlatımı -ve elbette ki çizgi filmin başına gelenlerin bilgisi- yüzünden daha ön plana çıkmış durumda. Bu durum kitabın çocuk kahramanına rağmen, okuma yaşını biraz yukarı çekiyor. Evrensel Basım Yayın’ın da sınıflandırdığı gibi bir “İlk Gençlik Kitabı” diyebiliriz Sansür’e.
70’lerin izlerini çizim teknikleri ve görsel anlatım yönünden de hissedebiliriz kitapta. Bana oldukça sevimli gelen ancak muhtemel, çocuk ve genç okuyucunun fazlasıyla sade bulacağı çizgilerle karşılaşıyoruz kitapta. Söz konusu olan, çizgi filmde kullanılan orijinal çizimler. Burada unutulmaması gereken temel nokta dönemin teknik imkânları ile bir çizgi film yapılmaya çalışıldığıdır. Günümüzün çok gelişmiş teknik olanaklarının yanında 45 yıl önceki yöntemlerin bahsi bile olamaz. Kitaba yansıyan da bu ilk dönem çizgi film tekniğinin sade çizimleridir. Tan Oral, söz konusu tekniği ve çizim yöntemini de bizlere anlatmış zaten kitabın sonunda. Bu da bilgilendirici, hoş bir sürpriz
okuyucu için.
Farkındaysanız çizgi filmin ve de dolayısıyla kitabın öyküsünden bahsetmedim hiç. Kitaptaki çocuğun sansürle imtihanını okuyarak keşfetmeniz dileği ile…
KUYRUK NEREDE?
Sansür’den kuyruklu kitaba geçelim. Bu Kitabın Kuyruğu Var bir dizi anı/öyküden oluşuyor.
“Havasını, suyunu, acısını ve tadını onlarla paylaştığım şu dünyada dost hayvanları ve dost hayranları anmak kalemimin borcu olmalıydı.”, diye takdim ediyor kitabının kahramanlarını Tan Oral.
Hepsi kuyruklu olmamakla birlikte, Tan Oral’ın yaşamına temas etmiş dost canlıları tanıyoruz öykülerde. Aralarında pireler ve tahtakurtları bile var. Pireden dost olmaz mı? Orasını Tan Oral’dan dinleyin.
10 öykü var anlattığı bize ustanın. Başlıkları şöyle: Arkadaşım Eşek, Bir Konuk, Cici, Bir Küçük Eski Zaman Devi, Atom, Yemyeşil Tüylü Kıpkırmızı Gagalı, İşte Benim Pireler, Penceremdeki Ses, Yaralı Kartal, Mor Yeşil Gıdılı Cin Bakışlı Göğercin.
Yazarın duru ve akıcı dili, hemen öykülerin içine çekiyor bizi. Sıcak ve sahici öyküler karşımızdaki. Tan Oral, çizerliğindeki maharetini yazıya da taşımış belli ki. Az çizgi ile güçlü karikatürlerin yaratıcısı, bu kez sade ve süsten uzak anlatımı ile aynı beceriyi yazıya taşımış.
Öykülere Tan Oral’ın güzel çizimleri eşlik ediyor elbette. Kitapta az sayıda ama her öykü kahramanını kafamızda canlandırmamızı sağlamaya yetecek ölçüde çizim var. Bu noktada yakalanan denge de kitabın artılarından.
Yazar anı/öyküler yoluyla bize canlılarla olan ilişkisini anlatırken, temelde doğa ve hayvan sevgisi aşılamayı amaçlıyor elbette. Ama söylediğim yanlış anlaşılmasın sakın. Bunu aşırı didaktik bir üslupla, göstere göstere yapmıyor. Kendi çocukluğuna ait öğrenme süreçleri ve acemilikleri üzerinden, okura parmak göstermeden beceriyor bunu. Öyküleri okurken küçük Tan’ı (bazen de yetişkin Tan’ı) gülümseyerek izliyoruz. Onun aldığı dersler bizim de artı hanemize yazılıyor böylece.
Öykülerin tek mesajı hayvan sevgisi ya da dost canlılarla ortak yaşam değil. Bir güvercinle karşılıklı güveni, bir kartalla özgürlük tutkusunu, bir tahtakurduyla ısrar ve azimle çalışmanın önemini öğreniyoruz öyküleri okurken.
Eh daha fazla ipucu vermek olmaz. Diğer kahramanları tanımak için haydi kitabın başına.
Sansür
Yazan ve Resimleyen: Tan Oral
Evrensel İlk Gençlik Kitaplığı, 72 sayfa
Bu Kitabın Kuyruğu Var
Yazan ve Resimleyen: Tan Oral
Evrensel Çocuk Kitaplığı, 96 sayfa
