Günümüz çocukları mikrop mu?

Değil elbette! Ama onları yuvaları zanneden mikroplar var. Anladınız mı? Belki de “mikrobiyom” kavramı size daha fazla şey ifade eder… Peki mikrobiyom kavramını çocuklarınıza anlatabilir misiniz? Doğru kitapla neden olmasın?

Yazan: Suzan Geridönmez

Çocukların merak etmediği konu yok gibidir. Peki, çocuklar sordukları her sorunun yanıtını anlayabilir mi? Biz yetişkinlerin zihinlerini zorlayacak kadar karmaşık konuları onlara anlatmak mümkün mü?

Son dönemde çocuklar için, çeşitli bilimsel konulara açıklık getirmeye çalışan kurgu dışı eserlere daha sık rastlıyorum nedense. Belki önceden de varlardı ama yeni yeni dikkatimi çekiyorlar, belki de kurgu dışı bilimsel çocuk kitaplarında gerçekten bir artış söz konusu. Benim tahminim algıda seçicilikten yana… 20 küsur yıl önce hamileyken baktığım her kitap rafında doğum ve çocuk bakımı eserleri görüyordum. Şimdi meraklı soruları art ardına dizmekten yorulmayan küçük bir çocukla aynı evde yaşıyorum ve gittiğim her kitapçıda gözlerim ister istemez bilimsel çocuk kitaplarına kayıyor.

“Anne, yatağımın altında mikrop var mı?”
“Anne, mikroplar vücudumuza nasıl giriyorlar?”
“Anne, mikroplar neden kötü? Onlar canavar mı?”
“Anne, tükürüğümdeki şu kahverengi şeyler mikrop mu?”
“Hayır onlar, az önce yediğin çikolatadan arta kalan parçalar…. Ayrıca da iğrençsin.”

Bir çocuğa iğrenç denmemeli kuşkusuz! Dudaklarından bebek kakası renginde tükürük püskürtse bile… Onu, merakını törpülemeden susturmanın başka yolları olmalı.

Küçük yaştakilerin bile anlayabileceği bir dille mikropları anlatan bir kitabı burnunun önüne dayayıp, “Şunu birlikte okuyalım mı, ister misin?” diye sormayı deneyebilirsiniz mesela.

Eğer kapakta yer alan renkli, esprili mikroplar dikkatini çekerse bir şansınız var. Tabii anlatımı da iç bayıltıcı sıkıcılıkta olmamalı. Yaşasın! Bugün gerçekten de iyi günündesiniz! Çünkü, İçimizde Neler Oluyor? Sizi Yuvaları Zanneden Mikroplar tam da aradığınız kitap. Sadece, anlatımı sıkıcı olmak şöyle dursun, sizi bile güldürebildiği için değil. Bu bilimsel çocuk kitabı en başında sorduğumuz soruya da yanıt niteliğinde: Evet, yetişkinlerin zihinlerini zorlayacak kadar karmaşık konuları çocuklara anlatmak mümkün!

Claire Eamer gibi tecrübeli, bilimi ve çocukları ciddiye alan bir çocuk kitabı yazarıysanız, mesela mikrobiyolojiyi (evet, mikrobiyoloji dedim!) küçük yaştakiler için anlaşılır kılabilir, temel meselelerini kavramalarını pekâlâ sağlayabilirsiniz. Tabii önünüze çıkan zorlukların üstesinden gelmek için yazdıklarınızı hem eğlenceli hem açıklayıcı bir şekilde destekleyecek bir çizerle ortaklık etmeniz şart. Yeri gelmişken söyleyelim, dergiler, televizyon dizileri ve çocuk kitapları resimleyerek hayatını kazanan Marie-Ève Tremblay’ın mizah yüklü çizimleri, İçimizde Neler Oluyor? Sizi Yuvaları Zanneden Mikroplar kitabının değerine ilk bakışta sanılabileceğinden de fazla katkı sağlıyor.

Birincisi, arkebakteriler, protistler ya da siyanobakteriler gibi telaffuz etmekte dahi zorlandığımız “mikropları” bilimsel gerçekliğe uygun görselleştirdiği için. İkincisi, ki daha da önemlisi, bu mizah yüklü renkli çizimlerin çekiciliği olmasa, günümüz çizgi roman ve oyunlar tedrisatından geçmiş herhangi bir çocuğun, mikroplar hakkında bilimsel bir kitabın kapağını kolay kolay açmayacağı, okumaya bile yeltenmeyeceği için…

Oysa, “Yeni doğmuş bebeğin kakasının küçük bir bölümünde bile, bir trilyon mikrop bulunur!”, “Kısa bir süre önce, bir mikrobiyolog ve bir sanatçı bazı insanların ağızlarından ve ayak parmaklarından bakteri toplayarak bunları çoğalttılar ve sütle karıştırarak peynir yapmak için kullandılar. Bu peynir İrlanda’da bir bilim müzesinde sergilendi, hatta bir kısmı bakterilerin alındığı kişiler de dahil olmak üzere, ziyaretçilere ikram edildi.” türü şeyler tam da o yaştakilerin öğrenmeye can attıkları türden “iğrenç” bilgiler.

Tabii kitap, balonlar içerisinde öne çıkarılan bu çarpıcı (yoksa sarsıcı mı demeliydik?) bilgilerle yetinmiyor ve insanın mikrobiyomunu derinlikli bir şekilde açıklamak gibi kapsamlı bir işe girişiyor. Yazar, konunun eğlenceli ve ilginç yanlarına geniş yer ayırırken bilime uygun bir sistematikten taviz vermediği kitabın bölüm başlarından dahi anlaşılıyor : Mikroplarınızla Tanışın!, Mikroplar Nedir?, Yalnız Değiliz, Mikroplarla Savaş, Kendi Mikrobiyomunuzu Oluşturmak, Mikroplarımızın Bazıları Kötü Adamdır, Mikroplarımızın Bazıları İyi Adamdır, Vücudumuz Bir Dünyadır, Derideki Mikroplara Yakından Bakın, Derin Bir Nefes Alın, Ağzınızdan İçeri, Yol Boyunca, Mikroplarla Savaşan Mikroplar, Tuvaletten Aşağı, Mikroplarımızı Koruyalım.

Bilimsel bir eserin olmazsa olmazı Sözlük ve Dizin’i de bulunan eserin Türkçeye kazandırılmasını üstlenen Ayşe Demiray’ın duru çevirisi ve kitabın fiziksel nitelikleri de dikkate değer.