4 milyar yılın yanında 162 milyon yıl nedir ki…
Yazan: Safter Korkmaz
Hubert Reeves, İyi Kitap okurlarının aşina olduğu bir isim. Çağımızın saygın biliminsanlarından biri olan Reeves, Kanada’lı bir astrofizikçi. 1965 yılından bu yana CNRS-Centre National de Recherche Scientifique’in (Fransız Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi) yöneticiliğini sürdüren Reeves, geçmişte Nasa’nın bilim danışmanlarından biriydi. Ancak onu değerli kılan tek yönü bilimsel çalışmaları değil. Reeves bir doğasever ve biyoçeşitliliğin korunmasını her şeyden çok önemsiyor. “Humanité et Biodiversité – İnsanlık ve Biyoçeşitlilik Derneği”nin onursal başkanı olan Reeves, çocuk ve gençleri bu önemli konuda bilgilendirmeyi de görev edinmiş. 88 yaşındaki biliminsanı, bu amaçla üç kitaplık bir dizinin oluşmasına da önayak olmuş.
Dizinin ilk iki kitabı Hubert Reeves Anlatıyor: Biyoçeşitlilik ve Hubert Reeves Anlatıyor: Orman, İyi Kitap sayfalarında daha önce yer almışlardı. Dizinin üçüncü kitabı Hubert Reeves Anlatıyor: Okyanuslar ise bu yazımızın konusu.
Okyanuslar kitabı (dizinin önceki iki kitabı gibi) bir ekip çalışmasının ürünü. Çizgi roman formatında okura ulaşan kitabın öyküsü, Hubert Reeves ve David Vandermeuken’in imzasını taşıyor. Daniel Casaneve’nin eğlenceli çizimlerini, Claire Champion renklendirmiş. Kitabın sonunda yer alan terimler sözlüğünü hazırlayan Nelly Boutinot, aynı zamanda öykü karakterlerinin yaratılmasında da önemli bir rol üstlenmiş. Bu değerli çalışmayı Türkçeye kazandıran, çevirmen Ayşe Güren’in ve editör Seda Kostik’in isimlerini de unutmamak gerekiyor.
BIRAKIN DENİZ SİZİ ŞAŞIRTSIN
Sualtı Araştırmaları Derneği kurucularından Yalçın Savaş, kitabın başında yer alan sunuş yazısında, “Siz de kıyıya gidin. Etrafınızdaki muhteşem canlıları ve jeolojik oluşumları izleyerek yürüyün. Henüz bilmiyorsanız, yüzme öğrenin. Bir maske, şnorkel ve bir çift palet edinin. Sualtındaki canlıları izleyin. (…) Bırakın deniz sizi şaşırtsın, içinizi sevinçle doldursun,” diye sesleniyor okura.
Yalçın Savaş’ın sözleri, kitabın kurgusunun da özeti bir bakıma. Öykünün kahramanları, Savaş’ın dediğini yapıyorlar ve kıyıya gidiyorlar. Yürüyorlar, yüzüyorlar, sualtını izliyorlar. Okyanusları aştıkları gezide, hem şaşırıyorlar hem içleri sevinçle doluyor.
Bu gezide, iki küçük kahramana iki yetişkin eşlik ediyor. Hubert Reeves bunlardan biri. Peki, neler anlatıyor Reeves, iki küçük eşlikçisine? Suyun, gezegenimizin tarihinden de eski varlığından söz ederek başlıyor anlatısına. Bir teoriye göre, gezegenimize düşen kuyruklu yıldızların yarattığı etkiyle serbest kalan büyük miktarda suyun, Dünya yüzeyine yayıldığından bahsediyor. Gezegenimizdeki okyanusların oluşumunun, 4 milyar yıl öncesine tarihlenebildiğini açıklıyor. Yeryüzündeki yaşamın başlangıcından iklim hareketlerine, gelgitlerden yanardağlara pek çok ilgi çekici bilgi, Reeves’in ağzından kitabın sayfalarına
yayılıyor. Burada hemen belirtmeliyim ki anlatı dili akıcı ve her yaştan okurun zorlanmadan takip edebileceği sadelikte. Kullanılan az sayıda bilimsel terim de kitabın sonuna eklenen “Terimler Sözlüğü”nde açıklanmış.
Reeves, derin deniz ve yerkabuğu hareketlerine dair gözlemlenebilir olayları, gündelik yaşantımızda gerçekleştirebileceğimiz basit deneylerle harmanlayarak, bilimin sadece bir grup özel insanın ilgilendiği bir alan olmadığını ve hepimizin, basit akıl yürütmeler yoluyla bile birçok bilgiye erişebileceğimizi gösteriyor. Örneğin, soğuk içeceklerimize koyduğumuz buzun batmayıp yüzüyor oluşu ya da eridiğinde bardağın taşmasına sebep olmayışı üzerine hiç düşündünüz mü? Okyanuslar kitabını okuduğunuzda, çoğumuzun önemsemediği bu gözlemlenebilir basit bilginin, nasılda küresel önemde bir olayın açıklamasına
dönüştüğünü göreceksiniz. Soru şu: Küresel ısınma ve okyanuslardaki su seviyesinin yükselişi arasındaki ilişki nedir? Ne dersiniz, buzların erimesi sonucu artan su miktarı nedeniyle mi yükseliyor su seviyesi? Bir kez daha düşünün derim. Bu arada bardakta eriyen buzun, sıvının seviyesini yükseltmediğini de aklınızda tutmalısınız.
Peki, okyanusların yaşı nasıl hesaplanıyor hiç düşündünüz mü? Sahil beldelerinde hayranlıkla izlediğiniz falezlerin bu konuda önemli ipuçları barındırdığını söylesem size. Her on bin yılda, falezleri oluşturan tebeşir taşlarının bir santimetre yükseldiği bilgisini aklımızda tutalım önce. Sonra örneğin, İngiltere’de yüksekliği 162 metreyi bulan Seven Sisters falezlerinin ne kadar sürede oluştuğunu hesaplamaya çalışın. Ulaştığınız 162 milyon yıl sonucu sizi şaşırtmasın. 4 milyar yılın yanında 162 milyon yıl nedir ki…
Edward Munch’un ünlü tablosu “Çığlık”ın ya da çizgi roman Tenten’in kahramanlarından Profesör Tournesol’un bu popüler bilim anlatısına nasıl dâhil olduklarını öğrenmek istiyorsanız, kitap Kuraldışı Yayınları etiketiyle raflardaki yerini almış durumda.
İyi okumalar!
Hubert Reeves – David Vandermeuken
Resimleyen: Daniel Casaneve
Renklendiren: Claire Champion
Türkçeleştiren: Ayşe Güren
Editör: Seda Kostik
